یازاکو، جعفر ساعی نیا_ در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴، استان‌های آذربایجان شرقی و غربی با کاهش قابل‌توجهی در میزان بارش‌ها مواجه بوده‌اند. بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی، تا نهم آذرماه ۱۴۰۳، میانگین بارش در کشور ۳۰.۱ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۳۴.۸ میلی‌متری، کاهش ۱۳.۷ درصدی را نشان می‌دهد. این کاهش در استان‌های شمال غربی کشور، از جمله آذربایجان شرقی و غربی، نیز مشهود است. همچنین، بررسی‌های فصلی نشان می‌دهد که در پاییز ۱۴۰۳، میانگین دمای هوا در کشور تا یک درجه و در نیمه اول زمستان تا ۲ درجه بیش از نرمال بوده است. این افزایش دما، همراه با کاهش بارش‌ها، تأثیرات منفی بر منابع آبی منطقه آذربایجان خواهد داشت. کاهش ورودی آب به دریاچه، منجر به افزایش غلظت نمک و کاهش سطح آب خواهد شد. این امر نه تنها اکوسیستم دریاچه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند به بروز طوفان‌های نمکی و مشکلات زیست‌محیطی در منطقه منجر شود.
فهرست
مازوت‌سوزی؛ عامل آلودگی هوا و تغییر الگوهای جوی
در این شرایط، استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع منطقه، به افزایش آلودگی هوا و تشدید اثرات تغییرات اقلیمی منجر شده است. مازوت، به عنوان یکی از سوخت‌های فسیلی سنگین، حاوی مقادیر بالایی از گوگرد و فلزات سنگین است. سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع، منجر به انتشار گازهای آلاینده‌ای مانند دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق می‌شود که این آلاینده‌ها تأثیرات مخربی بر کیفیت هوا و سلامت انسان دارند.
بر اساس گزارش‌های رسمی، آلودگی هوا علی‌الخصوص در شهر تبریز و سایر مناطق آذربایجان شرقی و غربی در سال جاری به سطح نگران‌کننده‌ای رسیده است. ذرات معلق ناشی از سوزاندن مازوت می‌توانند در جو باقی بمانند و مانع از تشکیل ابرهای باران‌زا شوند. این امر باعث کاهش بارش‌ها و خشکسالی در منطقه می‌شود. در کنار آن، افزایش دما به دلیل گازهای گلخانه‌ای ناشی از این سوخت، الگوهای جوی را دچار اختلال کرده و بر شدت خشکسالی افزوده است.
تبعیض در مازوت‌سوزی علیه تبریز
یکی از موضوعاتی که در این زمینه مطرح شده، تبعیض در مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های کشور است. در حالی که در برخی از شهرهای بزرگ ایران، مانند تهران، اصفهان و مشهد، استفاده از مازوت به دلیل آلودگی هوا ممنوع شده، نیروگاه تبریز همچنان به سوزاندن مازوت ادامه می‌دهد. غلامرضا احمدی، رئیس شورای اسلامی کلان‌شهر تبریز، با انتقاد از این مسئله اظهار داشت: “هر ساله در فصل زمستان مازوت‌سوزی نیروگاه تبریز به عنوان دغدغه اصلی مسئولان و اعضای شورا مطرح می‌شود. امسال خبر ممنوعیت مازوت‌سوزی در سه شهر ایران اعلام شد و موجب رنجش خاطر مردم تبریز شد. این موضوع تبعیض بسیار بزرگی است.”
این تبعیض در حالی است که آلودگی هوا در تبریز به سطح خطرناکی رسیده است. شاخص کیفیت هوا (AQI) در این شهر در بیشتر روزهای دی ماه ۱۴۰۳، به عددهای نامناسب رسید. ادامه این روند، سلامت مردم را به خطر انداخته و می‌تواند به افزایش بیماری‌های تنفسی، قلبی و حتی مشکلات روانی منجر شود.
پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت مردم و محیط زیست
آلودگی هوا نه تنها بر سلامت جسمی، بلکه بر سلامت روانی ساکنان منطقه نیز تأثیر منفی گذاشته است. تحقیقات نشان می‌دهد که آلودگی هوا می‌تواند به افزایش میزان افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی منجر شود. ذرات معلق و گازهای آلاینده‌ای که از سوخت مازوت ناشی می‌شوند، می‌توانند به ریه‌ها نفوذ کرده و بیماری‌های مزمن ریوی و قلبی ایجاد کنند.
در کنار تهدیدهای سلامت عمومی، آلودگی هوا و کاهش بارش‌ها تأثیر مستقیمی بر منابع آبی و محیط زیست دارد. کاهش بارش‌ها و افزایش دما، نیاز به منابع آبی برای کشاورزی را افزایش داده و فشار مضاعفی بر منابع آبی منطقه وارد می‌کند. این شرایط، در کنار وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه، نشان می‌دهد که اگر اقدام فوری برای کنترل آلودگی و تغییر سیاست‌های زیست‌محیطی انجام نشود، شمال غرب ایران با بحران‌های شدیدتری در آینده روبه‌رو خواهد شد.
با توجه به اهمیت دریاچه ارومیه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمکی جهان و نقش آن در اکوسیستم منطقه، حفاظت از آن باید در اولویت برنامه‌های زیست‌محیطی قرار گیرد.
شرایط آب‌وهوایی و محیط‌زیستی آذربایجان شرقی و غربی در وضعیت هشدار قرار دارد. کاهش بارش‌ها، افزایش دما و آلودگی شدید هوا، تأثیرات جبران‌ناپذیری بر منابع آبی و سلامت مردم دارد. دریاچه ارومیه، که روزی یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های آبی ایران بود، اکنون در آستانه یک بحران بزرگ‌تر قرار دارد. اگر اقدامات فوری و اساسی برای کاهش آلاینده‌ها، مدیریت منابع آبی و جلوگیری از تبعیض در سیاست‌های زیست‌محیطی انجام نشود، تابستان ۱۴۰۴ می‌تواند یکی از سخت‌ترین تابستان‌ها برای شمال غرب ایران باشد.
