یاز اکو؛ سحر فکردار _ در آستانه سیزدهمین سالگرد ثبت بازار تبریز در فهرست میراث جهانی یونسکو این روزها نگرانی از برخی اتفاقات و مرمت‌های غیر اصولی، خطر حذف این بازار از ثبت جهانی را برای دوستداران میراث فرهنگی و دلسوزان تاریخ و فرهنگ این خطه به همراه داشته است.
اولین بار خبر بین اهالی بازار تبریز پیچید و بعد کم‌کم به فضای مجازی کشیده شد. خبر این بود: «کافه رستورانی در سرای حسینی بازار تاریخی تبریز که بدون توجه به اصول مرمتی و قوانین ساخت و ساز در حریم بازار آغاز بکار کرده است». شاید در هیاهوی اخبار مختلف اقتصادی و اجتماعی این روزها، خبر در ظاهر همین اندازه ساده باشد ولی برای علاقمندان حوزه تاریخ و میراث فرهنگی به مثابه زنگ خطر است.
بازار تبریز پس از کش و قوس‌های فراوان و تلاش‌های بسیار بالاخره در مردادماه سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد تا فصل جدیدی برای گردشگری تبریز گشوده شود. اتفاقی بزرگ و با شکوه که پس از آن توجه همگان را بیش از پیش معطوف بزرگترین بازار سرپوشیده جهان کرد. شاید همین توجه‌ها و اهمیت باعث شده هر اتفاق و خبری در خصوص این بازار مهم جلوه کند.
موضوعی که با وجود نگرانی‌ها و حواشی بسیار تا امروز از سوی مسئولان میراث فرهنگی استان بدون توجه باقی مانده و هیچ توضیحی در این خصوص برای رسانه‌ها و افکار عمومی ارائه نشده است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی در گفتگو با خبرنگار روزنامه سرخاب در خصوص ماجرای تخلف این کافه رستوران می‌گوید: پروانه مرمت این بنا بر اساس نقشه‌های ارائه شده به اداره کل صادر شده بود ولی پس از بازدید کارشناسان میراث فرهنگی مشخص شد برخی موارد در مرمت این بنا انجام یافته که در نقشه اولیه ارائه نشده بود.
وحید نواداد با بیان اینکه اخطارهای لازم در این خصوص ارائه شده و روند قانونی در حال پیگیری است، ادامه می‌دهد: بالاخره مالک این رستوران هزینه زیادی برای مرمت و راه اندازی آن متقبل شده و نمی‌توانیم توقع پلمب آن را داشته باشیم. با وجود اینکه تخلفاتی در مرمت این بنا صورت گرفته ولی این موارد آسیبی نیست که قابلیت جبران نداشته باشد بلکه برگشت پذیر است.
او در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال خطر حذف بازار تبریز از ثبت جهانی با اقداماتی از این دست، می‌گوید: این بازار شرایط خاصی دارد و متفاوت از سایر بناهای میراث فرهنگی همچون پاسارگاد و تخت جمشید است. در بازار تبریز ما با مجموعه‌ای ۳۰ هکتاری با پنج هزارو ۵۰۰ واحد تجاری روبرو هستیم که هزاران نفر روزانه در آن فعالیت دارند. برای رصد و بازدید روزانه از روند اتفاقات مرمتی در حوزه بازار باید هزاران نیرو داشته باشیم.
در این بین مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز نیز با اشاره به جزئیات تخلف صورت گرفته در این مکان در گفتگو با سرخاب می‌گوید: این رستوران مشکل خاصی ندارد و بر خلاف اظهارات مطرح شده در خصوص نصب آسانسور در این مکان باید شفاف سازی کنم که این آسانسور صرفا یک بالابر هیدرولیکی است.
حسین اسمعیلی سنگری در پاسخ به اینکه طرح شکایت صورت گرفته از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دقیقا بر مبنای چه موردی بوده و اصل ماجرا چیست، تصریح می‌کند: ماجرا مربوط به در و پنجره‌های این رستوران و جنس آنهاست. جنس این در و پنجره‌ها باید از چوب و بر اساس طرح و بافتی همگون با سایر بناهای موجود در بازار باشد ولی پنجره‌های فعلی این مکان بسیار پرکار طراحی و نصب شده‌اند. اگر بر اساس پیگیری میراث فرهنگی و روند قانونی این موضوع اثبات شود، مالک آن رستوران باید نسبت به تعویض پنجره‌ها اقدام کند.
او تاکید می‌کند: در نهایت این موضوع باید در دادگاه مشخص و تصمیم‌گیری شود. اگر در حوزه میراث فرهنگی تخلفی صورت گیرد؛ تا زمانی که این تخلف برطرف نشود، از آن چشم پوشی نخواهد شد.
هر چند مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز معتقد است رسانه‌ها و فضای مجازی شاخ و برگ زیادی به این موضوع داده اند ولی نمی‌توان از این موضوع چشم پوشید که در نبود افکار عمومی و جای خالی رسانه‌ها روزانه چندین تخلف مرمتی می‌تواند در جای جای بازار تاریخی تبریز رخ دهد. بازاری که به اذعان کارشناسان با دشواری و مشقت‌های فراوان به ثبت جهانی رسیده و همین دشواری باید حساسیت‌های مربوط به حفظ و پاسداری از قوانین یونسکو را دو چندان کند.
نسیم خانی استاد دانشگاه در حوزه مرمت و دکتری معماری در گفتگو با روزنامه سرخاب در خصوص مقررات مرمت بناهای تاریخی به خصوص در حریم مکان‌های ثبت شده می‌گوید: هر گونه مرمت در بناهای تاریخی زمانی می‌تواند اتفاق بیافتد که سازه اصلی بنا تحت تاثیر قرار نگیرد و ماهیت بنا تغییر پیدا نکند.
به طور مثال در بنای تاریخی نمی‌توان از آسانسور استفاده کرد چرا که به دلیل چاله حفر شده برای آسانسور این موضوع به بنا ضربه می زند. ولی اگر سازه موقتی که قابلیت برچیده شدن داشته باشد این به ماهیت بنا آسیبی نخواهد زد.
او ادامه می‌دهد: رسالت ما تنها مرمت بناها نیست بلکه این بناها باید روح حیات هم داشته باشند. روح حیات با کاربری‌های جدید برای بازار اتفاق می‌افتد ولی نباید الزامات و مقررات در این زمینه را فراموش کرد. تا جایی که من اطلاع دارم بازار تبریز با دشواری بسیار به ثبت رسیده و در موقعیت کنونی قرار گرفته و نباید با الحاقات اشتباه و غیر قانونی بازار را در معرض خروج از ثبت جهانی قرار داد.
به گفته کارشناسان، ثبت جهانی بازار تبریز زیر نظر شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اداره می‌شود و شورای فنی شامل مهندسان عمران و معماری است که در خصوص رویدادهای آن اظهار نظر کرده و تصمیم گیری می کنند.
هر چند در سال‌های اخیر راه اندازی کافه‌ها و رستوران‌ها اقدام خوبی برای دمیدن روح حیات در بازار تاریخی تبریز بوده و این کاربری‌ها باعث آشتی نسل جدید و جوان با داشته‌های فرهنگی و تاریخ کهن شهر تبریز شده است ولی نمی‌توان به بهای این اتفاقات جدید، اصالت و بافت واقعی بازار را زیر پا گذاشت.
اگر چه این بار تنها با یک مورد مرمت اشتباه و خطا و یا هر قصور دیگری در مورد یک مکان خاص در بازار تبریز روبرو هستیم ولی نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که در صورت عبور ساده از همین یک مورد، اصناف دیگر نیز دست به چنین تخلف‌هایی بزنند. تخلفی که بزرگترین بازار مسقف جهان را دچار حاشیه‌هایی جبران ناپذیر کند.
تبریز سابقه چندان درخشانی در حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی و تمدن خود ندارد. هنوز پس از چند سال داغ لوله کشی و گازکشی درون مسجد کبود، فیروزه جهان اسلام بر دل دوستداران میراث فرهنگی باقی است. اتفاقی که آن بار هم با بی‌توجهی نهاد متولی یعنی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به ثمر نشست.
