خاک به عنوان عنصری حیاتی در منابع سرزمینی، توسعه کشاورزی و پایداری بوم‌شناختی، بنیان و اساس تولید غذای انسان، خوراک دام، سوخت، فیبر و بسیاری دیگر از خدمات اکوسیستمی حیاتی است و اگر از بین برود و یا تخریب شود، بازیابی آن بیش از ۱۰۰ سال طول می کشد.
گستره طبیعی خاک‌های حاصلخیز در دنیا محدود بوده و این گستره محدود تحت فشار فزاینده انواع کاربردهای رقیب برای کاشت محصولات کشاورزی، جنگل‌داری، چراگاه‌ها، مراتع، شهرنشینی و تامین نیازهای جمعیت رو به رشد جهان برای تولید غذا و انرژی همچنین استخراج مواد معدنی خام قرار دارد.
در این شرایط ضروری است تا نقش و ارزش خاک را به خاطر ظرفیت تولیدی و نقش‌آفرینی آن در تامین امنیت غذایی و حفظ خدمات کلیدی اکوسیستمی مورد توجه قرار داد.
به عقیده محققان و کارشناسان حوزه خاک، در زمان کنونی با توجه به روند نابودی و از بین رفتن خاک و افزایش جمعیت در دنیا، اراضی کشاورزی برای تامین امنیت غذایی مردم روز به روز کاهش می یابد و بر اساس آمار سازمان خواربار جهانی، ایران در این روند حدود ۳۶ سال از میانگین دنیا جلوتر است.
محققان و کارشناسان حوزه خاک اعتقاد دارند با توجه به اینکه میانگین سرانه اراضی قابل کشت رو به کاهش است، در آینده تامین امنیت غذایی مردم با خطر جدی مواجه می شود.
محققان و کارشناسان حوزه خاک اعتقاد دارند با توجه به اینکه میانگین سرانه اراضی قابل کشت رو به کاهش است، در آینده تامین امنیت غذایی مردم با خطر جدی مواجه می شود.
به عقیده محققیان و کارشناسان این حوزه، عوامل مختلف انسانی و طبیعی مانند تغییر کاربری برای ساخت و سازها در حاشیه شهرها و روستاهای بزرگ، املاح، شیب زیاد، آلودگی حاصل از کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی و پساب های کارخانجات و صنایع، بیابانزایی، فرونشست زمین و فرسایش خاک در تخریب و از بین رفتن خاک موثر هستند که برای تامین امنیت غذایی مردم در آینده، باید جلوی این عوامل گرفته شود.
وضعیت نامناسب خاک را می توان در حوزه دریاچه ارومیه به عینه مشاهده کرد به طوری که به عقیده رییس سازمان جهاد کشاورزی استان، این حوزه ۴۵ درصد از سطح زیرکشت خود را از دست داده و از رده کشاورزی خارج شده است.
سرانه اراضی کشاورزی در آذربایجان شرقی به یک هزار مترمربع کاهش می یابد
رییس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی روز یکشنبه در آستانه روز «جهانی خاک » در همایشی با شعار «خاک و آب منشاء زندگی» در تبریز با اشاره به از بین رفتن ۴۵ درصد از اراضی کشاورزی حوضه دریاچه ارومیه و بحرانی شدن وضعیت خاک این حوضه در اثر بحران آبی، ادامه داد: هم اکنون نابودی خاک این حوضه به صورت ملموس قابل مشاهده است و با از رده خارج شدن بخشی از اراضی این حوضه، سرانه اراضی کشاورزی استان برای هر نفر به یک هزار مترمربع می رسد.
«اکبر فتحی»، با اشاره به اهمیت خاک برای تامین امنیت غذایی مردم، افزود: این منبع حیاتی در معرض انواع تهدیدهای انسانی مانند ساخت خانه و احداث شبکه های راه، انتقال زیرساخت ها و بلایای طبیعی مانند سیل قرار دارد.
وی با تاکید بر اینکه خاک عامل اصلی تولیدات کشاورزی است و باید از آن حفظ و مراقبت کرد، گفت: زندگانی بر اساس خاک است و در نبود آن، زندگی معنا و مفهوم خود را از دست می دهد بنابراین باید این منبع حیاتی تولید را برای نسل آینده حفظ کرد.
رییس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی، سطح اراضی کشاورزی استان برای کشت محصولات کشاورزی را یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار اعلام کرد و گفت: با توجه به جمعیت حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفری استان، سرانه اراضی کشاورزی استان برای هر نفر حدود یک هزار و ۸۰۰ مترمربع است.
وی با بیان اینکه یکی از مهمترین عوامل انسانی برای از بین رفتن خاک، آلودگی آب به صورت نامتعارف مانند فاضلاب و پساب کارخانه ها است، اظهار کرد: این آلودگی ها با نفوذ در خاک موجب از بین رفتن این منابع تولیدی می شود.
رییس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی، سطح اراضی کشاورزی استان برای کشت محصولات کشاورزی را یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار اعلام کرد و گفت: با توجه به جمعیت حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفری استان، سرانه اراضی کشاورزی استان برای هر نفر حدود یک هزار و ۸۰۰ مترمربع است.
وی یادآور شد: برای تولید محصولات کشاورزی و تامین امنیت غذایی، باید از خاک به عنوان مهمترین منبع تولید این محصولات حفاظت شود و در این راستا و بر اساس قانون حفاظت از خاک، همه دستگاه ها و نهادی های دولتی در کنار سازمان های محیط زیست و جهادکشاورزی به عنوان متولیان اصلی، وظایف مشخصی برای حفاظت از خاک دارند.
رییس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی، گفت: همه باید دست به دست هم دهیم تا خاک را که در معرض تهدیدهای مختلف قرار دارد، حفظ و مراقبت کنیم.
فتحی، شخم زنی در جهت شیب اراضی، استفاده نامناسب از کود و سم در اراضی کشاورزی و آب های نامتعارف و پساب های کارخانجات را از عوامل تخریب خاک در استان اعلام کرد و افزود: برای حفظ خاک باید اجرای طرح تعادل دام و مرتع به فرهنگ عمومی تبدیل شود و دامداران به اندازه از ظرفیت مراتع برای چرای دام ها استفاده کنند.
وی با تاکید بر اهمیت آبخیزداری و آبخوان داری در حفاظت از خاک، اظهار کرد: هر چه بیشتر در بالادست سدها، طرح های آبخیزداری و آبخوان داری اجرا شود به همان اندازه به حفظ خاک کمک می شود.
۳۱ مورد از ۴۰ چالش مربوط به خاک در دنیا، در ایران روی می دهد
رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز نیز با اشاره به اهمیت خاک، آب و غذا در سفارشات انبیای الهی، گفت: خاک در دنیا با ۴۰ چالش مواجه است که ۳۱ مورد از آن در کشور ما روی می دهد.
«جلیل شفق»، افزود: فرسایش خاک از مهمترین عوامل نابودی خاک است که در این زمینه کشور ما در دنیا در رتبه اول قرار دارد و سایر عوامل انسانی و طبیعی نیز اراضی کشاورزی کشور را تهدید می کنند.
فرسایش خاک از مهمترین عوامل نابودی خاک است که در این زمینه کشور ما در دنیا در رتبه اول قرار دارد و سایر عوامل انسانی و طبیعی نیز اراضی کشاورزی کشور را تهدید می کنند.
وی با بیان اینکه به برکت انقلاب اسلامی و تلاش جهادگران عرصه کشاورزی، هم اکنون ۸۰ درصد امنیت غذایی کشور تامین است، اظهار کرد: در صورت افزایش این میزان به ۹۰ درصد، در این خصوص به خودکفایی می رسیم و اگر ۱۰ درصد بقیه نیز فراهم شود خواهیم توانست مازاد نیاز خود را صادر کنیم.
رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، مهمترین نیازهای انسان را چهار اولویت امنیت، هوا، آب و غذا اعلام کرد و گفت: بدون این عناصر نمی توانیم زنده بمانیم و با توجه به اینکه همه آن ها به هم وابسته هستند، باید برای حفظ همه این عناصر تلاش کنیم.
شفق، با تاکید بر اینکه برای تامین غذایی مردم باید خاک داشته باشیم، ادامه داد: باید برای حفظ این عناصر در جامعه فرهنگ سازی شود و همه در این زمینه احساس مسوولیت کنند.
ایران ۳۶ سال از میانگین دنیا در تخریب و از بین بردن خاک جلوتر است
عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی و استاد گروه خاک شناسی دانشگاه تبریز نیز با بیان اینکه اهمیت آب و خاک چنان است که در آیات قرآنی به آن ها اشاره شده است، گفت: خلقت انسان از خاک بوده و در ۱۲ آیه قرآن واژه «طین» (گل)، در ۲۰ مورد کلمه «تراب» (خاک) و بیش از ۴۶ بار واژه «ارض» مطرح شده است و این نشانگر اهمیت خیلی زیاد خاک است.
«علی اصغر جعفرزاده»، با تاکید بر اینکه حفظ خاک وظیفه همه است، افزود: کشور ما در نوار بیابانی قرار گرفته و میانگین بارش سالانه حدود ۲۵۰ میلی متر است و میانگین بارش در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وضعیت وخیم تری دارد.
وی با بیان اینکه حدود ۸۵ درصد از کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد، اظهار کرد: از سال ۱۳۸۴ تا سال ۱۴۰۱ با کاهش سطح اکولوژیک دریاچه ارومیه، وضعیت خاک و اراضی کشاورزی این حوضه حالت نامناسبی به خود گرفته است.
استاد گروه خاک شناسی دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه عواملی مختلفی در تخریب خاک دخیل هستند، گفت: املاح، شیب زیاد، آلودگی، بیابان زایی و فرسایش خاک از عوامل مهم نابودی خاک به شمار می روند.
جعفرزاده، ادامه داد: از وسعت حدود ۱۶۵ میلیون هکتاری کشور، ۸۹.۱ میلیون هکتار فاقد خاک است و تنها ۷۵.۹ میلیون هکتار خاک دارد که از این میزان نیز ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی قابل کشت است.
از وسعت حدود ۱۶۵ میلیون هکتاری کشور، ۸۹.۱ میلیون هکتار فاقد خاک است و تنها ۷۵.۹ میلیون هکتار خاک دارد که از این میزان نیز ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی قابل کشت است.
وی با اشاره به اینکه بر اساس آمار سازمان خواربار جهانی، ایران ۳۶ سال از میانگین دنیا در تخریب و از بین بردن خاک جلوتر است، یادآور شد: میانگین سرانه اراضی قابل کشت در ایران بین ۲ دهم تا ۱۵ صدم هکتار برای هر نفر است که با افزیش جمعیت و کاهش روزمره اراضی کشاورزی قابل کشت، این میزان در سال ۱۴۰۴ به ۱۴ صدم هکتار خواهد رسید.
استاد گروه خاک شناسی دانشگاه تبریز گفت: قلمرو بیابان ها در ایران رو به افزایش است و در تقسیم بندی اکوسیستمی، ۴۳.۷ میلیون هکتار اکوسیستم بیابانی در کشور وجود دارد و بیابان زایی در کشور ما بیش از ۲ برابر میانگین جهانی روی می دهد.
جعفرزاده، با اشاره به مشکل فرسایش خاک و فرونشست زمین در کشور، افزود: بیش از ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور در ۲۲ استان تحت فرسایش است و طی ۴۹ سال اخیر در هر دهه ۶۵ میلی متر از اراضی کشور به سمت بیابانی شدن پیش رفته است.
بیش از ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور در ۲۲ استان تحت فرسایش است و طی ۴۹ سال اخیر در هر دهه ۶۵ میلی متر از اراضی کشور به سمت بیابانی شدن پیش رفته است.
وی با بیان اینکه استفاده بیش از حد از سموم و کودهای شیمیایی، آنتی بیوتیک ها، هورمون ها و فاضلاب و پساب های کارخانه ها از عوامل نابودی خاک به شمار می رود، یادآور شد: ۴۸ هزار تن در روز پسماند عادی، ۱۷۰ میلیون تن در سال پسماند کشاورزی، هشت هزار تن در روز پسماند صنعتی و ۴۰۰ تن در روز پسماند عفونی تولید می شود.
جعفرزاده، تغییر کاربری اراضی کشاورزی را از دیگر عوامل نابودی خاک دانست و ادامه داد: در ایران سالانه ۱۰ هزار هکتار از اراضی حاصلخیز کشاورزی نزدیک شهرها و روستاهای بزرگ به دلیل تغییر کاربری از بین می رود.
روز پنجم دسامبر برابر با ۱۴ آذر، روز جهانی خاک نام گذاری شده و با توجه به اهمیت حفظ این منبع ارزشمند و حیاتی و آگاه سازی مردم و دانشجویان در خصوص تهدیدات پیش روی خاک و در نتیجه امنیت غذایی همایشی با شعار «خاک و آب منشاء زندگی» در تالار شهید سلمانی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز با حضور جمعی از اساتید دانشگاهی و محققان حوزه خاک، مدیران دستگاه های متولی و دانشجویان برگزار شد و سخنرانان با تاکید بر اهمیت حفظ خاک برای تامین غذایی مردم، چالش های پیش روی این منبع حیاتی را ارایه کردند.
