یازاکو، دکتر میرقاسم بنی هاشمی_ امروزه زیر ساخت های ارتباطی جاده ای و ریلی مناسب از مولفه های مهم اقتصاد مدرن و پیشرو می باشد. راه ها و راه آهن های توسعه یافته، از یک سو از عوامل مهم کاهش هزینه های تولید و تجارت بوده و از سوی دیگر نقش موثری در توسعه صنعت توریسم، کاهش هزینه های مصرف انرژی، کاهش خسارت های جانی و مالی شهروندان و نیز رشد شاخص بهره وری می باشد.
بر مبنای این منطق، زیرساخت های ارتباطی تاثیر بنیادینی در رشد دیگر بخش ها و شاخص های اقتصادی، افزایش رفاه و درآمد بخش های خصوصی و عمومی دارند. در این چارچوب در چند دهه گذشته بهبود وضعیت راه های جاده ای و ریلی مناطق آذربایجان یکی از اهداف دولت ها در جمهوری اسلامی بوده است. اما بررسی وضعیت پروژه های در حال اجرا و یا تکمیل شده حاکی از این است که؛ روند اجرا و پیشرفت این پروژه ها به لحاظ شاخص های کمی و کیفی چندان مطلوب نبوده است. هر چند این گزارش تخمینی می باشد، ولی می تواند مبنای دستور کار و اولویت استاندار جدید استان جناب دکتر رحمتی قرار گیرد. در خصوص این گزارش و دلایل عقب ماندگی زیرساخت های ارتباطی آذربایجان شرقی نکاتی اشاره می شود؛
۱٫ نخست این که یادداشت حاضر بر مبنای داده های آشکار خبری و غیررسمی تنظیم شده، زیرا درباره آخرین وضعیت پیشرفت پروژه های جاده ای و ریلی استان، هیچ گونه گزارش و آمار رسمی یافت نشد. جای تاسف است که نه اداره کل راه و شهرسازی استان و نه اداره کل راه و ترابری، پایگاه خبری و اطلاع رسانی ندارند و در سایت رسمی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان نیز در متون آماری سالانه حمل و نقل، در خصوص این پروژه ها گزارش وضعیتی دیده نمی شود.
۲٫ نکته دوم این که در خصوص میزان پیشرفت و وضعیت پروژه ها، گزارش های آماری ضد و نقیضی وجود دارد. مثلا در خرداد ۱۴۰۲ فرماندار شهرستان مراغه از پیشرفت ۷۵ درصدی آزاد راه مراغه -هشترود خبر داد، این در حالی است که معاون وزیر راه و شهرسازی در شهریور ۱۴۰۲ میزان پیشرفت این پروژه را ۴۵ تا ۵۰ درصد اعلام میکند.
۳٫ بزرگترین چالش زیرساخت های جاده ای و ریلی استان علاوه بر مساله کیفیت اجرا، به پیشرفت بسیار کند و بطئی پروژه ها مرتبط است. دلیل اول چنین امری، به فقدان منابع مستقل درآمدی استان و قطره چکانی بودجه ها و هزینه های اجرای پروژه توسط وزارت راه بر می گردد. به نظر می رسد زمان و کم و کیف اجرای این پروژه های ناتمام برای اولیای امور این وزارت خانه اولویت چندانی ندارد.
۴٫ عدم اراده جدی مدیران استان در پیشبرد پروژه ها و برخی مناسبات آلوده در واگذاری آنها به شرکت هایی که صلاحیت حرفه ای کافی ندارند، موجب شده تا برخی پروژه ها پس از چند دهه هنوز به بهره برداری کامل نرسید و یا مانند پروژه های کنارگذر پاسداران و شهید کسایی تبریز از استاندارهای زیرساختی لازم برخوردار نباشند. برخی از این پروژه ها مانند اهر- تبریز که به جاده های مرگ شهرت دارند، در چند دهه گذشته موجب مرگ هزاران نفر شده و هزاران خانواده را داغدار کرده اند.
۵٫ در پیگیری بودجه های فراملی و طرح و تصویب مگاپروژه های زیرساختی جاده ای و ریلی، مجمع نمایندگان استان ها و نیز مدیران ارشد حاکمیتی نقش تعیین کننده ای در جذب بودجه و اعتبارات لازم دارند. مثلا مقایسه پیشرفت پروژه ریلی ۲۳ ساله تبریز- میانه با مسیر قزوین- رشت نشان می دهد که نقش رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، دکتر نوبخت چقدر در پیشرفت پروژه گیلان موثر بوده است. در این خصوص، بی تفاوتی نمایندگان تبریز و استان و نیز مدیران ارشد استان در دو دهه گذشته، مثال زدنی است.
۶٫ فقدان اختیارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و نیز استانداری در جذب سرمایه های خارجی یکی از عوامل مهم عقب افتادگی و عدم توسعه زیرساخت های ارتباطات جاده ای و ریلی استان می باشد. مثلاً از اوایل دهه ۱۳۹۰ طرح مطالعاتی آزاد راه بازرگان- تبریز مطرح و نهایتاً در سال ۱۳۹۴ توافق اولیه با شرکت برگیز ترکیه برای اجرا صورت گرفت. شرکت برگیز قرار بود تا آخر سال ۱۴۰۰ این پروژه را با ۳۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در استانداردهای جهانی به اتمام برساند. در تیر ۱۳۹۵ ، روحانی رئیس جمهور وقت در تبریز آغاز پروژه را کلنگ زنی کرد، ولی تا ۱۷ ماه پس از آن به دنبال فشار شرکت ها و عوامل داخلی، تفاهم نامه نهایی به امضا نرسید و شرکت پس از یک و نیم سال معطلی از پروژه کنار کشید.
پس از ۷ سال، در آذر ماه ۱۴۰۲، تنها ۲۹ کیلومتر از این طرح ۲۵۳ کیلومتری، یعنی یک هشتم آن به سرانجام رسیده و با این حساب، باید برای تکمیل آن نیم قرن دیگر با کیفیت استانداردهای داخلی منتظر ماند. نمایندگان تبریز و آذربایجان چه نقشی و چه اقداماتی در پیشگیری از این فاجعه داشته اند؟! مردم حق دارند در این خصوص گزارشی از وکلای خود بشنوند.
همچنین نگاهی مقایسه ای به وضعیت پیشرفت متروی تبریز نشان می دهد که در دو دهه گذشته متروی این شهر در تمام شاخص‌ها عقب مانده است. علت و دلایل این عقب ماندگی در چند مولفه قابل بحث است؛
۱. شورای شهر و شهرداری ضعیف در ۶ دوره گذشته (بدون برنامه، نامنسجم و پر تنش)
۲. فساد و تخلفات اعضای برخی دوره های شورا و شهرداری که موجب بازداشت های گسترده شد.
۳٫ تبدیل شدن شهرداری به رانت استخدام اعضای شورا، نمایندگان مجلس و دیگر مقامات شهر. در۲۵ سال گذشته.
۴٫اختلافات شخصی و جناحی نمایندگان تبریز و بی توجهی به منافع شهر و استان
۵٫ بی توجهی دولت های مختلف در دو دهه گذشته نسبت به تخصیص اعتبارات و سهم دولتی. در این باره مقایسه اعتبارات دولتی مترو تبریزی نسبت به کلان شهرهای دیگر، تبعیض بزرگی را نشان می دهد.
