به گزارش پایگاه خبری یازاکو، شورش محمدپور روز یکشنبه افزود: گورستان قلایچی مربوط به دوره مانایی‌ها در ۲ هزار و ۸۰۰ سال پیش است که از سوی حفاران غیرمجاز به شدت آسیب دیده بود و تیم کاوش باستان‌شناسی با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی در تهران و حمایت مالی شهرداری و شورای اسلامی بوکان و مشارکت اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی کاوش این محوطه را آغاز کردند.
وی ضمن اشاره به سابقه کاوشهای باستان‌شناسی محوطه قلایچی اضافه کرد: کاوشهای قلایچی که از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۵ انجام شده بود، نمایی از معبدی مانایی را آشکارسازی کرده بود که با آجرهای لعابدار تزیین شده بود.
رییس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری بوکان با اشاره به اینکه در مورد هویت سازندگان این آجرها اطلاعاتی در دست نبود، اظهار کرد: تیم کاوش مستقر در گورستان قلایچی به سرپرستی یوسف حسن‌زاده، ریس گروه پژوهش موزه ملی ایران، امیدوارند با انجام مطالعات انسان‌شناسی و آنالیزهای آزمایشگاهی به روش دی‌ان‌ای و ایزوتوپ و مطالعات باستان‌انگل‌شناسی به اطلاعاتی در مورد هویت آنان از نظر بومی یا مهاجر بودن، وضعیت تغذیه، بیماری‌ها دست یابند.
وی ابراز امیدواری کرد با همکاری سه‌جانبه شهرداری بوکان، اداره کل میراث فرهنگی استان و پژوهشگاه میراث فرهنگی در تهران بتوان مجموعه گردشگری قلایچی را به بهره‌برداری رساند تا ضمن حفاظت از این محوطه ارزشمند، مردم منطقه نیز از مزایای ورود گردشگران به این شهرستان بهره‌مند شوند.
بر اساس این گزارش، تپه قلایچی مربوط به عصر آهن است که در روستای قالایچی بوکان قرار دارد و این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
از مهم ترین این آثار به یغما رفته به ۵۱ قطعه آجر لعابدار می توان اشاره کرد که در سال ۱۳۷۰ در انباری در بندر چیاسو (نزدیک مرز سوئیس و ایتالیا) از سوی خانواده‌ای ایرانی برای فروش عرضه شد.
دکتر جان کرتیس در مقام موزه‌دار از موزه بریتانیا وقتی در ۱۷ مهر ۱۳۷۰ خورشیدی از این آثار بازدید کرد تا در صورت امکان، موزه بریتانیا آن‌ها را خریداری کند، متوجه شد این آثار متعلق به فرهنگ «مانایی» و محوطه قلایچی است و باید به ایران بازگردانده شود.
روند حقوقی برای استرداد این مجموعه با مشارکت دکتر جان کرتیس، کشور سوئیس و دستگاه دیپلماسی و میراث فرهنگی ایران حدود سه دهه طول کشید تا سرانجام در واپسین روزهای آذرماه سال ۱۳۹۹ به ایران تحویل داده شد.
از قلایچی آجرهای لعابدار بیشتری کشف شده است که نشان‌دهنده اهمیت بالای قلایچی و به احتمال زیاد این منطقه همان شهر «زیرتو» یا «ایزیرتو» پایتخت مانایی‌ها است.
تپه باستانی قلایچی بوکان تنها تپه ای است که کاوش ها در آن به منظور شناسایی حکومت مانا انجام می شود مانا یکی از حکومت های ناشناخته شمال غرب ایران است و غیر از تپه قلایچی در تپه زیویه کردستان و حسنلو نقده در آذربایجان غربی نیز نشانه های از مانایی‌ها پیدا شده است.
