به گزارش پایگاه خبری یازاکو، در آذربایجان شرقی، فرسایش خاک به‌طور مداوم در حال افزایش است. بر اساس گزارش‌ها، سالانه ۵ تا ۱۰ درصد از خاک حوضه دریاچه ارومیه دچار فرسایش می‌شود و این موضوع منجر به کاهش زمین‌های قابل کشت می‌گردد. همچنین،میزان فرسایش خاک در این استان به حدود ۱۶ تن در هر هکتار رسیده است که این رقم به‌عنوان یک تهدید جدی برای کشاورزی پایدار محسوب می‌شود.
مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز اشاره کرده است که فرسایش خاک در ایران هشت برابر متوسط جهانی است، و برای تشکیل یک سانتی‌متر خاک در شرایط اقلیمی ایران، حدود ۸۰۰ سال زمان نیاز است.
در سطح جهانی، فرسایش خاک یک مشکل جدی است، اما شدت آن در ایران و به ویژه در آذربایجان شرقی قابل توجه‌تر است. متوسط جهانی فرسایش خاک حدود ۲ تن در هکتار است، در حالی که این مقدار در آذربایجان شرقی به ۱۶ تن می‌رسد.
در این زمینه با دکتر جعفر شریفی استاد زمین‌شناسی دانشگاه پیام نور گفتگویی را انجام داده ایم مشروح گفت وگو در ذیل آمده است.
شریفی با اشاره به وضعیت فرسایش در ایران، به خصوص در مقایسه با آمارهای جهانی تشرح کرد:نخست باید توجه داشت که فرسایش به خودی خود و از منظر زمین شناسی، یک فرآیند طبیعی و فیزیکی است که همیشه در جریان است. در طول زمان بلندی ها فرسایش پیدا می کنند و دره ها پر می‌شود. در مقابل، عمل کوه زایی به پیدایش بلندی های جدید منجر می‌شود.
وی افزود: در مناطق مختلف زمین، عامل جوی غالب در آن، باعث فرسایش می شود. مثاً در قطبین، یخبندان عامل اصلی است، و در حوالی استوا، باران و گاه باد. فرسایش فرآیندی است بیرونی، به این معنی که در سطح زمین ایجاد می‌شود. در نتیجه، بسته به خصوصیات سطح زمین در هر منطقه، فرسایش نیز کمیت و کیفیت متفاوتی دارد. مثلاً در سنگ‌های آذرین و گرانیت فرسایش ناچیز است. در مقابل، در محیط‌های رسی و دارای شیب فرسایش بالاست.
وی ادامه داد: مخصوصاً یخبندان زمستانی و آب شدن تابستانی (یعنی آب گیری و آب دهی) فرسایش را تشدید می کند. طبیعتاً پوشش گیاهی بر کاستن از سرعت فرسایش اثر بسزا دارد. جاده سازی در شیب‌های تند و و دارای پوشش رسی، و کلاً دستکاری انسانی، نقش اصلی را در فرسایش دارد. برای نمونه، جاده جدید در منطقه خاروانا بدون توجه به این نکته مهم احداث شده است.
استاد زمین شناسی با اشاره به اینکه کاهش بارندگی باعث شدت یافتن هوازدگی می‌شود، که این نیز عامل مهم دیگری است که فرسایش را تسریع می‌کندگفت: در چنین وضعیتی ،طوفان های منطقه‌ای موسمی و جهانی نیز می‌توانند فرسایش را تسریع بکنند. به طور کلی، دستکاری های بشری بر روی بادها نیز تأثیر گذاشته است. برای مثال، میانگذر دریاچه ارومیه بر عملکرد بادهای منطقه اثر گذاشته که این امر به نوبه خود باعث شده است تا سیرکولاسیون آب فعال نشده و آب دریاچه تبخیر شود. یکی از عوامل اصلی برخاستن ریزگردها ازساحل دریاچه همین است.
وی تاکید کرد: اگر به خاطر داشته باشید، در سال ۱۳۸۸ تجربه بارش باران گِلی را در تبریز داشتیم. ما بر روی آن تحقیقاتی انجام داده بودیم. تشدید فرسایش در کوه عون ابن علی همراه با بادهای موسمی باعث ایجاد آن شده بود.
شیب زمین، هوازدگی، کمبود بارندگی، عدم پوشش گیاهی عوامل اصلی فرسایش هستند
شریفی در خصوص افزایش بی رویه برداشت آبهای سطحی و سد سازی، بر روی عوامل اخیر اثرگذاشته و باعث تسریع فرسایش خاک می شود عنوان کرد: در حالی که از نظر زمین شناختی، راه حلی بهتر از سدسازی وجود دارد. چنانکه می دانیم، در ایران دو رشته کوه زاگرس و البرز وجود دارد که مخروط افکنه های فراوانی که در دامنه این دو رشته کوه قرار دارند، فعال هستند و با یکدیگر متصل هستند و بسیار ضخیم نیز هستند. زیر این مخروط افکنه ها ذخایر آبی عظیمی وجود دارند که می توانستیم به جای سد سازی، بر آنها اتکا بکنیم و از این طریق فرسایش خاک تا حد زیادی کنترل می شد، چون نه فقط سد سازی خود باعث تشدید فرسایش می شود بلکه فرسایش شدید نیز به نوبه خود باعث می شود که سدهای ما به سرعت پر شوند و عمرشان کوتاه شود.
شریفی اذعان داشت:فرسایش در طبیعت یکی از اجزا و عناصر تغییر در طبیعت است و به خودی خود آسیب زا نیست، اما مداخله انسان باعث می‌شود تا این فرایند شکلی مخرب به خود بگیرد. در حال حاضر اطراف تبریز تعداد بی شمار کارخانه ماسه شویی وجود دارد که نه فقط با دست اندازی در شیب ها باعث تشدید فرسایش می شوند بلکه مقدار زیادی ریزداته تولید می کنند که بسیار مخرب هستند. این ریزدانه ها باعث تخریب سطحی می شوند.
افزایش مشکلات ریوی در تبریز
وی تاکید کرد: مشکلات ریوی در منطقه ما بسیار زیاد است که عامل بسیاری از مرگ و میرها است. حتی بسیاری از افراد از این ریزگردها آسیب دیده اند ولی این موضوع آشکار نشده است و چه بسا شخص از آن آگاه نباشد، چون هنوز نمود بیرونی ندارد.
استاد زمین شناسی با اشاره به اینکه یکی از مهم ترین عوارض فرسایش خاک تولید ریز گردها استگفت: هرچقدر انسان با دست اندازی در طبیعت فرسایش خاک را تسریع بکند، تولید ریزگردها نیز افزایش پیدا می کند. حتی در فعالیت های انسانی مخرب، مانند ماسه شویی، به اوضاع جوی نیز توجه نمی شود. مثلاً در مواقعی که بادتند می وزد این فعالیت ها به مراتب مخرب تر می شوند و نباید انجام شوند، در حالی که به این چیزها توجه نمی شود. فرسایش بادی یکی از مهم ترین فرسایش ها است که آن را به شکل ریزگرد احساس می کنیم. طی آزمایشی که در تبریز و از طریق نمونه گیری از شیشه جلویی ماشین ها انجام داده بودیم، در هر شیشه (مساحتی کمتر از یک متر مربع) بین ۲۵ تا ۴۸ گرم ریز گرد وجود داشت. اگر این را به مساحت کل استان تعمیم بدهیم، به عددی بسیار بزرگ می رسیم.
شریفی در خصوص مقابله با فرسایش خاک پیشنهاداتی ارائه نمود و گفت:در اولین قدم باید به نوع پوشش زمین شناختی منطقه توجه کنیم. همان طور که گفتمی، در فرسایش رس ها بازیگر اصلی هستند. باید انواع رس ها را بشناسیم و بر اساس رفتار هر نوع از آنها راهکار بیابیم. تعیین نوع رس، مهم ترین قدم برای جلوگیری از فرسایش است. راه کار های دیگری نیز گفته شده است که همگی باید بر اساس تعیین نوع رس انجام بگیرد.
