به گزارش پایگاه خبری یازاکو به نقل از تجارت نیوز، در هفته اخیر دو خبر مهم در مورد ترانزیت گاز منتشر شد. یکی از آن‌ها صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران و دیگری احداث خط لوله ایغدیر-نخجوان بود.
صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران، به‌عنوان یک تحول مهم در همکاری‌های انرژی منطقه‌ای، رسما آغاز شد. این پروژه که در چارچوب توافق میان ترکمنستان، ایران و ترکیه به اجرا درآمده است، نقش مهمی در تقویت ارتباطات اقتصادی و انرژی میان این کشورها ایفا می‌کند. بر اساس این قرارداد، گاز ترکمنستان از طریق زیرساخت‌های ایران به ترکیه منتقل می‌شود.
ایران به دلیل برخورداری از شبکه گسترده خطوط لوله گاز، نقشی کلیدی در این توافق دارد. ایران به‌عنوان یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت گاز در منطقه شناخته می‌شود و از ظرفیت بالایی برای انتقال انرژی به کشورهای همسایه، از جمله ترکیه، برخوردار است.
از سوی دیگر احداث خط لوله ایغدیر-نخجوان، جایگاه ترکیه را به‌عنوان تامین‌کننده گاز نخجوان تثبیت می‌کند و جایگزین ایران در این حوزه می‌شود.
حال باید دید چه ارتباطی میان این دو پروژه گازی می‌توان یافت؟
فهرست
گاز جریان یافت؛ اما برای رسانه‌ای شدن باید صبر کرد!
ترکیه که یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز طبیعی در منطقه محسوب می‌شود، همواره به‌دنبال تنوع‌بخشی به منابع تامین انرژی خود بوده است. این قرارداد، علاوه بر تامین بخشی از نیازهای انرژی ترکیه، زمینه را برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی میان این سه کشور فراهم می‌کند.
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران، روز چهارشنبه ۱۵ اسفندماه به خبرگزاری شانا درباره اجرای این پروژه گفت: این پروژه از ابعاد مختلفی مانند مقدار گازی که در ناحیه شمال شرق کشور تحویل گرفته می‌شود و تعاملاتی که با همسایگان، یعنی ترکمنستان و ترکیه، برقرار می‌شود، حائز اهمیت است. این اقدام تاثیر قابل‌توجهی بر روابط متقابل ایران، به‌ویژه در زمینه تجارت گاز و سایر فرآورده‌های نفتی دارد.
وزیر نفت با اشاره به نهایی شدن قرارداد این پروژه توضیح داد: این قرارداد اکنون نهایی شده و گاز جریان یافته است و می‌توان گفت فعال شده است. اما در مورد سایر ابعاد آن باید کمی صبر کرد تا در آینده قابلیت رسانه‌ای شدن پیدا کند.
جزئیات قرارداد و میزان صادرات گاز
آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه، اعلام کرد که انتقال گاز ترکمنستان از طریق ایران به ترکیه از روز دوشنبه ۱۳ اسفند ماه آغاز شده است. در مرحله نخست، سالانه دو میلیارد مترمکعب گاز، یعنی حدود پنج میلیون مترمکعب در روز، از ترکمنستان به ترکیه منتقل می‌شود. مسئولان دو کشور در حال مذاکره برای افزایش این میزان در آینده هستند.
به گفته بایراکتار، ترکیه قصد دارد قرارداد را برای پنج سال آینده تمدید کند. همچنین این کشور در میان‌مدت و بلندمدت، انتقال گاز از طریق دریای خزر و خطوط لوله مستقیم را دنبال می‌کند تا علاوه بر تامین نیاز داخلی، صادرات گاز به اروپا را نیز توسعه دهد.
قیمت رقابتی گاز ترکمنستان ازجمله عواملی است که ترکیه آن را به‌عنوان یک دستاورد اقتصادی مهم مطرح کرده است. با این حال، هنوز مشخص نیست که این گاز جایگزین صادرات مستقیم گاز ایران به ترکیه می‌شود یا از ظرفیت‌های خالی خطوط انتقال گاز ایران برای این منظور استفاده می‌شود.
البته این موضوع در کنار افتتاح خط لوله ایغدیر-نخجوان و جایگزینی ترکیه با ایران، بیشتر معنا پیدا می‌کند.
افتتاح خط لوله ایغدیر-نخجوان؛ ترکیه جایگزین ایران در تامین گاز نخجوان شد
روسای جمهوری‌های آذربایجان و ترکیه، روز چهارشنبه ۱۵ اسفندماه، خط لوله گازی ایغدیر-نخجوان را افتتاح کردند. این پروژه جایگاه ترکیه را به‌عنوان تامین‌کننده گاز نخجوان تثبیت می‌کند و جایگزین ایران در این حوزه می‌شود.
این خط لوله ظرفیت انتقال سالانه ۷۵۰ میلیون مترمکعب گاز را در حال حاضر دارد، اما ظرفیت آن تا دو برابر قابل افزایش است.
پیش از این، تامین گاز نخجوان از طریق ایران و بر اساس قرارداد سوآپ انجام می‌شد. این توافق که در سال ۱۳۸۳ میان ایران و آذربایجان امضا شده بود، به ایران اجازه می‌داد سالانه حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز از آذربایجان در منطقه آستارا دریافت کند.
ایران در این مسیر، پس از کسر ۱۵ درصد حق سوآپ که حدودا ۶۰ میلیون مترمکعب برآورد می‌شود، میزان باقی‌مانده را از طریق جلفا به نخجوان منتقل می‌کرد. همین ۱۵ درصد مذکور، یکی از عواملی بود که ترکیه و آذربایجان را به فکر احداث خط لوله جایگزین انداخت.
با این که انتقال گاز برای تقویت جایگاه ترانزیتی ایران مهم است، اما بدون کسر رقم منطقی برای ایران، چندان مفید واقع نمی‌شود. در واقع همان ۶۰ میلیون مترمکعب می‌توانست در شرایط کمبود گاز در کشور، نقش حیاتی برای کشور ایفا کند. اما با افزایش تنش‌های سیاسی و اقتصادی میان ایران و آذربایجان، روند انتقال گاز متوقف شد.
در کنار احداث این خط لوله، موضوع انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه، اوضاع روابط بین‌الملل و شرایط منطقه را به طور دقیق‌تری بر همگان نشان می‌دهد. لازم به ذکر است که قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه در سال آینده به پایان می‌رسد و وضعیت ادامه روند صادرات گاز به ترکیه با توجه به تغییر روابط در منطقه مشخص نیست.
کریدور زنگزور؛ تقویت جایگاه آذربایجان مقابل ایران
خط لوله ایغدیر-نخجوان برای انتقال گاز از ترکیه به نخجوان طراحی شده است؛ اما با روند صادرات گاز ترکمنستان به ایران، نهایتا ترکیه هم می‌تواند به دیگر کشورها گاز صادر و جایگاه ترانزیتی خود را تقویت کند.
در این شرایط، باید نگاهی کلان‌تر به دو قرارداد مذکور انداخت. آذربایجان، ترکمنستان و ترکیه، کشورهایی هستند که از احداث کریدور زنگزور سود می‌برند. کریدور زنگزور قصد اتصال آسیای میانه به اروپا را دارد و در این مسیر، آذربایجان و ترکیه نقش اساسی ایفا می‌کنند. کریدور زنگزور، ایران را دور می‌زند و ایران جایگاه ترانزیتی خود در اتصال آسیا میانه به اروپا را از دست می‌دهد.
آذربایجان طی دو سال گذشته یک خط لوله جدید از باکو تا مرز ارمنستان احداث کرد که ظرفیت آن دو برابر خط لوله ایغدیر-نخجوان است. در صورت باز شدن کریدور زنگزور، این خط لوله می‌تواند گاز تولیدی از میادین دریای خزر را مستقیما از باکو به زنگزور و نخجوان منتقل کند و مازاد آن را نیز به ارمنستان و منطقه ایغدیر ترکیه صادر کند.
این کریدور، یکی از مهم‌ترین عواملی بود که جنگ قره‌باغ را میان آذربایجان و ارمنستان رقم زد. مطابق آتش‌بس انجام‌شده با ارمنستان، دولت آذربایجان توانایی بازگشایی کریدور زنگزور را دارد. اما در این بین، ایران در تلاش است که کریدور ارس را در مقابل کریدور زنگزور احداث کند.
کریدور ارس و کریدور زنگزور دو مسیر راهبردی برای اتصال آذربایجان به نخجوان هستند، اما از نظر ژئوپلیتیک و اقتصادی تفاوت‌های مهمی دارند. کریدور ارس از ایران عبور می‌کند. در مقابل، کریدور زنگزور از ارمنستان می‌گذرد و به آذربایجان امکان دسترسی مستقیم به نخجوان را بدون عبور از ایران می‌دهد.
پیش‌تر ایران در نظر داشت مسیر اصلی اتصال آسیا میانه به اروپا باشد، اما تحریم‌های اقتصادی، تاخیر در تکمیل زیرساخت‌های حمل‌ونقل و البته تلاش نکردن برای بهبود روابط بین‌الملل، باعث شد که آذربایجان جایگزین ایران در این مسیر شود. اکنون باکو قصد دارد با باز شدن مسیر کوتاه‌تر زنگزور، حجم ترانزیت خود را دو برابر و موقعیت خود را به‌عنوان هاب ترانزیتی منطقه تثبیت کند.
در واقع می‌توان گفت که پروژه انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران می‌تواند تا حدی در تقویت جایگاه ایران در منطقه نقش ایفا کند. اما نهایتا ترکیه و آذربایجان برای احداث کریدور زنگزور و افزایش نقش ترانزیتی خود برای اتصال آسیا میانه به اروپا برنامه‌های عظیمی در دست دارند. برنامه‌هایی که ایران در آن‌ها جایگاه اندکی دارد.
