به گزارش پایگاه خبری یازاکو به نقل از تجارت نیوز، تراز تجاری، به عنوان یک شاخص کلیدی در ارزیابی وضعیت صادرات و واردات کشور، همواره در کانون توجه تحلیلگران و سیاست‌گذاران اقتصادی قرار دارد. در ایران، ناترازی تجاری یک چالش ساختاری عنوان می‌شود که به‌رغم تلاش‌هایی که برای کاهش آن صورت گرفته، همچنان این مشکل حل‌نشده باقی مانده است.
هرچند در سال ۱۴۰۳ شکاف میان صادرات و واردات تا حدی کاهش یافت، اما همچنان ناترازی تجاری بر اقتصاد کشور حاکم است. با توجه به این موارد این پرسش ایجاد می‌شود که تراز تجاری کشور در سال ۱۴۰۳ در چه وضعیتی قرار گرفت و نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن چه میزان تغییر یافته است؟
فهرست
ناترازی ۱۰ میلیارد دلاری در تجارت خارجی
آخرین آمار منتشرشده از سوی گمرک ایران حاکی از آن است که وضعیت تراز تجاری در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۳ همچنان دچار چالش و بی‌تعادلی است. در حالی که صادرات ایران به مقدار ۵۳ میلیارد و ۳۷۶ میلیون دلار رسیده، واردات کشور رقم ۶۳ میلیارد و ۶۰۶ میلیون دلار را نشان می‌دهد.
این وضعیت منجر به کسری ۱۰ میلیارد و ۲۳۰ میلیون دلاری شد که شاید نسبت به کسری ۱۵ میلیارد دلاری سال ۱۴۰۲ کاهش یافته باشد، اما همچنان این شکاف وجود دارد و یک مانع اساسی در رشد و پیشرفت کشور محسوب می‌شود.
بررسی کارنامه تجارت خارجی ایران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی در این سال رشد کرده است. آمارها حاکی از آن است که صادرات غیرنفتی کشور در این بازه زمانی به ۵۳ میلیارد و ۳۷۶ میلیون دلار رسیده که نسبت به ۴۴ میلیارد و ۸۹۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲، معادل ۱۸٫۹ درصد رشد کرده است.
روند صادرات از نظر وزنی نیز افزایشی بوده، چراکه در سال ۱۴۰۲ میزان صادرات غیرنفتی از نظر وزن ۱۲۴ میلیون و ۷۵۶ هزار تن گزارش شده، درحالی که این میزان در سال ۱۴۰۳ به ۱۴۱ میلیون تن رسیده که این نشان‌دهنده رشد ۱۲٫۹ درصدی حجم صادرات است.
محصولات پتروشیمی و گازی صدرنشین اقلام صادراتی ماندند
در ۱۱ ماهه نخست ۱۴۰۳، محصولات پتروشیمی سهم عمده‌ای از صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس آمار منتشرشده، ۵۸٫۵ میلیون تن محصولات پتروشیمی به ارزش ۲۳٫۵ میلیارد دلار صادر شده که نسبت به سال گذشته که ارزش صادرات کالاهای پتروشیمی ۱۸ میلیارد دلار بود، ۳۱ درصد در ارزش و ۲۹ درصد از نظر حجم رشد کرده است.
گاز طبیعی با ۶٫۶ میلیارد دلار، پروپان مایع‌شده با ۳٫۳ میلیارد دلار و متانول با ۲٫۱ میلیارد دلار از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران هستند.
در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۲ هم گاز طبیعی مایع‌شده با ۳ میلیارد دلار، پروپان مایع‌شده با ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار و متانول با ۲ میلیارد دلار مهم‌ترین کالاهای صادراتی بودند. در مقایسه با آمار سال ۱۴۰۳، صادرات گاز طبیعی ۱۱۰ درصد، پروپان مایع‌شده ۱۱٫۴ درصد و متانول پنج درصد رشد کرده است.
چین و عراق بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی ایران
بر اساس داده‌های گمرک، در بخش مقاصد صادراتی چین با ۱۳٫۸ میلیارد دلار و عراق با ۱۱٫۲ میلیارد دلار در صدر فهرست خریداران کالاهای ایرانی قرار دارند.
پس از این دو کشور امارات با ۶٫۶ میلیارد دلار، ترکیه با ۶٫۴ میلیارد دلار، ترکیه با ۶٫۲ میلیارد دلار، افغانستان و پاکستان هر کدام با ۲٫۲ میلیارد دلار و هند با ۱٫۸ میلیارد دلار به عنوان دیگر مقاصد صادراتی ایران معرفی شده‌اند. در مجموع این هفت کشور ۸۲ درصد از حجم و ۸۳ درصد از ارزش صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
اوج‌گیری واردات طلا
در سال ۱۴۰۳، تغییراتی در ترکیب کالاها و مبادی وارداتی ایجاد شد. سه قلم عمده کالاهای وارداتی در سال ۱۴۰۳ عبارت بودند از: طلا به اشکال خام به ارزش ۷٫۳ میلیارد دلار، ذرت دامی به ارزش ۲٫۷ میلیارد دلار و تلفن هوشمند با ۲٫۱ میلیارد دلار.
برخلاف سال ۱۴۰۲، واردات طلا به طرز چشمگیری در سال ۱۴۰۳ افزایش یافت و در صدر جدول کالاهای وارداتی قرار گرفت. همچنین ذرت دامی و تلفن هوشمند کاهش نسبی در ارزش واردات داشتند.
از لحاظ مقاصد وارداتی، امارات متحده عربی با ۱۹.۱ میلیارد دلار و چین با ۱۶.۶ میلیارد دلار همچنان در صدر قرار دارند، اما ترکیه به ۱۱.۱ میلیارد دلار افزایش واردات خود دست یافته و آلمان و هند نیز به‌ترتیب با ۲.۱ میلیارد و ۱.۴ میلیارد دلار جزو شرکای تجاری و وارداتی ایران محسوب می‌شوند.
از این رو مشاهده می‌شود که واردات ایران در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ با تغییراتی در ترکیب کالاهای وارداتی و افزایش ارزش برخی اقلام، به‌ویژه طلا، روبه‌رو بوده است.
چه عواملی در افزایش یا کاهش تراز تجاری نقش دارند؟
شاید تراز تجاری در این بازه زمانی نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته، اما همچنان تراز تجاری کشور منفی است. دلایل مختلفی برای منفی بودن تراز تجاری کشور وجود دارد که از جمله این دلایل می‌توان به تحریم، محدودیت‌های ارزی و نبود دیپلماسی اقتصادی اشاره کرد. اما مشکلاتی نظیر کاهش تولید و ناترازی انرژی هم بر کاهش تراز تجاری تاثیرگذار‌اند.
در سال ۱۴۰۳، کشور در تابستان با مشکل قطعی برق و در زمستان با مشکلات قطعی گاز و برق روبه‌رو بود. زمانی که بخش صنعت، کشاورزی و… نتوانند تولید کنند، هم نیاز داخل برطرف نمی‌شود و هم نمی‌توان صادرات انجام داد. در چنین شرایطی کوچک‌ترین صادرات و وارداتی می‌تواند به صورت مقطعی بر تراز تجاری کشور تاثیر بگذارد. افزایش صادرات و کاهش واردات هم عامل اصلی بهبود وضعیت تراز تجاری هر کشوری است.
حتی نگاهی کلی به تراز تجاری ایران از سال ۱۳۵۷ تا امروز به‌خوبی نشان می‌دهد تراز تجاری کشور در اکثر مواقع منفی و فقط در سه سال ایران تراز تجاری مثبت بوده است.
یکی از این سال‌ها، سال ۱۳۹۴ بود که پس از برجام، ایران توانست به بازار جهانی صادرات داشته باشد. این امر باعث شد صادرات نفتی و غیرنفتی کشور رشد کند و تراز تجاری ایران در این بازه زمانی مثبت شود. این روند تا سال ۱۳۹۶ ادامه یافت.
همچنین یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تراز تجاری، میزان واردات است. تا زمانی که کشور بیش از حد به واردات وابسته باشد، تراز تجاری هم منفی می‌شود.
از طرفی ایران به‌جز کشورهای همسایه، فقط با چند کشور محدود مراوده تجاری دارد که همین امر نقش بسزایی در منفی شدن تراز تجاری کشور ایفا می‌کند. تا زمانی که ایران در راستای رفع تحریم‌ها، بهبود وضعیت دیپلماسی اقتصادی، سیاست‌گذاری درست در زمینه صادرات و واردات گام برندارد، قطعاً تراز تجاری کشور همچنان منفی خواهد ماند.
