به گزارش یازاکو، اما در پس این تصویر بسیار زیبا و برخی اوقات فریبنده، واقعیت نگران‌کننده‌ای نهفته است: بسیاری از این سیستم‌های هوشمند در عمل به ابزارهایی برای نظارت گسترده و حتی جاسوسی بر علیه شهروندان تبدیل شده‌اند.
در قلب این تحولات، شهر بارسلون اسپانیا به‌عنوان پیش‌گام جنبش ضد نظارت جاسوس گونه دیجیتال ظهور کرده است. این شهر با رویکردی دموکراتیک‌تر به هوشمندسازی، الگویی منحصربه‌فرد ارائه داده است. این شهر اسپانیایی که ۹۲ درصد از خدمات خود را هوشمند کرده، تمرکز ویژه‌ای بر مشارکت شهروندان در مدیریت داده‌ها دارد. ساختمان‌های عمومی بارسلون به طور کامل به سیستم‌های مدیریت انرژی هوشمند مجهز هستند و نکته قابل‌توجه اینکه حدود ۴۰ درصد از داده‌های شهری نه توسط نهادهای مرکزی، بلکه توسط تعاونی‌های محلی مدیریت می‌شود. این مدل توانسته اعتماد عمومی را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد.
بارسلون با پروژه انقلابی DECODE، الگویی کاملاً جدید از حکمرانی داده‌ها را معرفی کرده است. در این سیستم، شهروندان از طریق تعاونی‌های محلی، کنترل کامل بر داده‌های شخصی خود دارند. فناوری بلاک‌چین به‌کاررفته در این پروژه، امکان دست‌کاری یا سوءاستفاده از اطلاعات را به حداقل می‌رساند. جالب‌توجه اینکه این سیستم نه‌تنها موفق به کاهش ۳۵ درصدی هزینه‌های فناوری شهری شده، بلکه رضایت شهروندان را به میزان ۹۰ درصد افزایش داده است.
وین، پایتخت اتریش، رویکردی متفاوت اما به همان اندازه مؤثر را در پیش گرفته است. سیستم روشنایی هوشمند این شهر که در سال ۲۰۲۳ به طور کامل به‌روزرسانی شد، از سنسورهای حرکتی پیشرفته استفاده می‌کند که به جای ثبت تصاویر، تنها وجود افراد را تشخیص می‌دهند. این فناوری که به “چراغ‌های نابینا” معروف شده، توانسته است بدون نقض حریم خصوصی، مصرف انرژی را تا ۴۰ درصد کاهش دهد. شهرداری وین اخیراً این فناوری را با سیستم‌های اندازه‌گیری کیفیت هوا ادغام کرده که داده‌های محیطی را بدون ردیابی افراد جمع‌آوری می‌کند.
برلین آلمان نیز با ابتکار عمل جالبی به نام “شهروندان هکر” توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. در این پروژه، برنامه‌نویسان داوطلب به توسعه نرم‌افزارهای متن‌باز برای مدیریت شهری پرداخته‌اند. یکی از موفق‌ترین دستاوردهای این گروه، اپلیکیشن پارکینگ هوشمندی است که به‌جای استفاده از دوربین‌های نظارتی، از سیگنال‌های GPS محلی بهره می‌برد. این سیستم که “پارکینگ بدون نظارت” نام دارد، نه‌تنها هزینه‌های اجرایی را کاهش داده، بلکه مورد استقبال گسترده شهروندان قرار گرفته است.
کپنهاگ دانمارک نیز تجربه‌های ارزشمندی در این زمینه دارد. این شهر با نصب شبکه‌ای از سنسورهای محیطی، داده‌های دقیقی درباره آلودگی هوا، سطح سروصدا و ترافیک جمع‌آوری می‌کند. نکته کلیدی در طراحی این سیستم آن است که سنسورها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند که قادر به شناسایی افراد یا وسایل نقلیه خاص نیستند. مدیران شهری کپنهاگ معتقدند این رویکرد “هوشمندسازی محترمانه” توانسته است بدون ایجاد حس نظارت، اطلاعات ارزشمندی برای بهبود خدمات شهری فراهم آورد.
در سوی دیگر اقیانوس اطلس، شهر بوستون آمریکا نیز گام‌های بلندی در جهت حفظ حریم خصوصی برداشته است. شورای شهر بوستون در سال ۲۰۲۳ استفاده از فناوری تشخیص چهره را در فضاهای عمومی ممنوع اعلام کرد. این تصمیم که با الهام از تجربه شهرهای اروپایی گرفته شده، منجر به توسعه سیستم‌های جایگزین مبتنی بر تحلیل الگوهای جمعیتی بدون شناسایی افراد شده است. برای مثال، سیستم جدید مدیریت ازدحام در ایستگاه‌های متروی بوستون، تنها تراکم جمعیت را اندازه‌گیری می‌کند بدون آنکه تصویری از افراد ثبت شود.
آمستردام هلند نیز با پروژه “داده‌های مسئولانه” خود توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این شهر که با رویکردی زیست‌محور، هوشمندسازی را با توسعه پایدار تلفیق کرده است، ۸۲ درصد از خدمات خود را هوشمند کرده، تمرکز ویژه‌ای بر سیستم‌های حمل‌ونقل اشتراکی دارد، به طوری که حدود ۸۰ درصد سفرهای درون‌شهری از این طریق انجام می‌شود. روشنایی تطبیقی که در ۹۵ درصد معابر آمستردام نصب شده، نه تنها انرژی کمتری مصرف می‌کند، بلکه به گونه‌ای طراحی شده که حداقل تاثیر را بر حیات وحش شهری دارد. نکته قابل توجه اینکه حدود ۶۰ درصد از پروژه‌های هوشمندسازی این شهر با معیارهای سختگیرانه حریم خصوصی طراحی و اجرا شده‌اند.
در همین راستا، این شهر در حال آزمایش سیستم جدیدی است که در آن تمام داده‌های جمع‌آوری شده پس از ۷۲ ساعت به طور خودکار حذف می‌شوند. این رویکرد که “حافظه کوتاه‌مدت شهری” نامیده می‌شود، توانسته است نگرانی‌های مربوط به ذخیره طولانی‌مدت اطلاعات شخصی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
در منطقه اسکاندیناوی، شهر استکهلم سوئد نیز تجربه‌های قابل‌توجهی دارد. سیستم مدیریت پسماند این شهر که به “زباله‌های گمنام” معروف است، از کیسه‌های هوشمندی استفاده می‌کند که میزان بازیافت هر خانوار را اندازه‌گیری می‌کند، بدون آنکه بتوان آن را به فرد یا خانواده خاصی مرتبط دانست. این سیستم که در سال ۲۰۲۲ راه‌اندازی شد، توانسته است نرخ بازیافت را تا ۲۵ درصد افزایش دهد.
جنبش شهرهای ضد نظارت تنها محدود به اروپا و آمریکای شمالی نیست. شهر سنگاپور کشور سنگاپور، با اختصاصی‌ترین سیستم‌های هوشمند شهری به‌عنوان الگوی بی‌بدیل شناخته می‌شود. این شهر با پوشش ۹۸ درصدی هوشمندسازی، تقریباً تمامی جنبه‌های مدیریت شهری را متحول کرده است. از سیستم‌های ترافیکی که به‌صورت لحظه‌ای جریان خودروها را تنظیم می‌کنند تا شبکه روشنایی عمومی که بر اساس شرایط جوی و حضور شهروندان عمل می‌کند، همگی به‌صورت یکپارچه فعالیت دارند. بااین‌وجود، چالش اصلی سنگاپور حفظ تعادل بین کارایی بالا و حریم خصوصی شهروندان به‌ویژه باتوجه‌به وجود بیش از ۲۰۰ هزار دوربین نظارتی در سطح شهر است. به همین دلیل، اخیراً در این شهر پروژه‌های آزمایشی برای توسعه سیستم‌های “هوشمند محترمانه” آغاز شده است. یکی از این پروژه‌ها شامل سنسورهای نظارت بر کیفیت هوا در مناطق مسکونی است که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که قادر به شناسایی واحدهای مسکونی خاص نیستند.
در سال‌های اخیر، موضوع حفظ حریم خصوصی در شهرهای هوشمند به یکی از محورهای اصلی بحث در مجامع بین‌المللی تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین رویدادها در این زمینه، کنفرانس سالانه «حریم خصوصی و شهرهای هوشمند» است که از سال ۲۰۲۰ توسط اتحادیه اروپا برگزار می‌شود. آخرین دوره این کنفرانس در مارس ۲۰۲۴ در بروکسل با حضور نمایندگان بیش از ۵۰ شهر جهان برگزار شد و تمرکز اصلی آن بر روی «چارچوب‌های حکمرانی داده‌های شهری» بود.
سمینار تخصصی «هوشمندسازی اخلاق‌محور» که نوامبر ۲۰۲۳ توسط دانشگاه MIT در بوستون برگزار شد، از دیگر رویدادهای مهم این حوزه بود. در این سمینار سه‌روزه، متخصصان بین‌المللی به بررسی مواردی مانند طراحی سیستم‌های نظارتی حداقلی و الگوهای مشارکت شهروندی در مدیریت داده‌های شهری پرداختند. یکی از دستاوردهای مهم این سمینار، انتشار «منشور اخلاقی هوشمندسازی شهری» بود که به عنوان راهنمای بسیاری از شهرهای پیشرو مورد استفاده قرار گرفته است.
در سطح منطقه‌ای نیز، نشست «شهرهای هوشمند شمال اروپا» که هر دو سال یک‌بار در استکهلم برگزار می‌شود، در آخرین دوره خود در می ۲۰۲۴، بخش ویژه‌ای را به موضوع «فناوری‌های ضد نظارت» اختصاص داد. در این نشست، نمایندگان شهرهای کپنهاگ، استکهلم و هلسینکی تجربیات عملی خود را در زمینه پیاده‌سازی سیستم‌های جمع‌آوری داده‌های ناشناس به اشتراک گذاشتند.
از دیگر رویدادهای قابل‌توجه می‌توان به کارگاه تخصصی «حریم خصوصی در زیرساخت‌های شهری» اشاره کرد که ژانویه ۲۰۲۴ توسط سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد. این کارگاه با حضور مدیران شهری از پنج قاره، به بررسی چالش‌های حقوقی و فنی حفاظت از داده‌های شخصی در پروژه‌های کلان‌شهری پرداخت.
همه این تجربیات و تلاش‌های بین‌المللی علاوه بر انعکاس اهمیت روزافزون مقوله هوشمندسازی در سطح جهان، نشان می‌دهند که این کار الزاماً به معنای نقض حریم خصوصی شهروندان نیست. برعکس، با طراحی هوشمندانه و توجه به ملاحظات اخلاقی، می‌توان به هر دو هدف مدیریت کارآمد شهری و حفظ حقوق شهروندان دست‌یافت. کلید موفقیت در این راه، شفافیت کامل در جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها، محدودیت‌های دقیق بر مدت‌زمان نگهداری اطلاعات، و به‌ویژه مشارکت فعال شهروندان در طراحی و نظارت بر این سیستم‌هاست.