به گزارش یازاکو، از دیرباز، فرش دستباف ایرانی به خصوص آذربایجان شرقی نه فقط زینت‌بخش خانه‌ها، بلکه سفیر فرهنگی این سرزمین بوده است. هر گره‌ای که بر آن زده می‌شود، قصه‌ای دارد؛ قصه‌ی رنج و امید، شادی و غم، عشق و دلدادگی. نقوش اسلیمی، بته‌جقه‌ها، گل‌ها و پرندگان، هر کدام رمزی هستند از دنیای پر رمز و راز هنر ایرانی.
اما پشت این زیبایی خیره‌کننده، دستان پینه‌بسته‌ای قرار دارد که با صبر و حوصله، تار و پودها را به هم گره می‌زنند. قالیبافان، این هنرمندان بی‌ادعا، با تمام وجود پای دار قالی می‌نشینند و روح خود را در نقش‌ها می‌دمند. چه بسیار مادرانی که لالایی‌هایشان را در گوش فرزندانشان زمزمه کرده‌اند و همزمان، دستانشان فرش هزار نقش را بافته است. چه بسیار پدرانی که با امید به آینده‌ای روشن، نقشه‌هایی پر از آرزو را روی فرش‌ها ترسیم کرده‌اند.
رنگ، عنصری جادویی در فرش دستباف است. رنگ‌ها نه فقط چشم را نوازش می‌دهند، بلکه احساسات را برمی‌انگیزند. قرمز، نماد عشق و شور؛ آبی، نشانه‌ی آرامش و صلح؛ سبز، مظهر حیات و سرزندگی؛ و زرد، یادآور خورشید و امید. هر رنگ، داستانی دارد و در کنار رنگ‌های دیگر، سمفونی بی‌نظیری را خلق می‌کند.
اما متاسفانه، این روزها حال و روز فرش دستباف خوب نیست. تحریم‌ها، مشکلات اقتصادی و ظهور رقبای جدید، باعث شده‌اند که صادرات فرش ایرانی به شدت کاهش یابد. قالیبافان، این هنرمندان بی‌نظیر، با مشکلات معیشتی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند و بیم آن می‌رود که این هنر اصیل به فراموشی سپرده شود.
در روز ملی فرش دستباف، بار دیگر صدای هنرمندان این سرزمین را می‌شنویم. صدایی که از اعماق جان برمی‌آید و خواستار حمایت است. حمایت از هنری که ریشه در تاریخ دارد و هویت ما را شکل می‌دهد.
احد هریسچیان، از نام‌های دیرین و برجسته در عرصه تولید، فروش و صادرات فرش دستباف تبریز، در گفت‌وگویی اختصاصی با یازاکو، با دغدغه‌ای عمیق به تشریح وضعیت نابسامان و افول چشمگیر این هنر-صنعت ملی پرداخت.
هریسچیان که خود بیش از نیم قرن از عمرش را صرف این حرفه کرده و ریشه‌های خانوادگی‌اش نیز تا دو نسل پیش در همین حوزه فعالیت داشته‌اند، پرده از مشکلات و موانع متعددی برداشت که حیات فرش دستباف ایران را تهدید می‌کند.
هریسچیان با اشاره به آماری تکان‌دهنده، از سقوط آزاد صادرات فرش دستباف ایران خبر داد و متذکر شد: در سال ۱۳۷۳، حجم صادرات فرش دستباف ایران به ۷ میلیارد دلار می‌رسید، در حالی که اکنون این رقم به ۳۰ میلیارد دلار تنزل یافته است.
وی عامل اصلی این افول را تحریم‌های ظالمانه آمریکا و قوانین خلق‌الساعه داخلی دانست و بیان کرد: این موراد به شدت این بخش را تحت تأثیر قرار داده است.
این تولید کنند فرش دستباف توضیح داد: از دست رفتن بازارهای سنتی و پرسود، به ویژه در کشورهایی مانند عربستان سعودی و آمریکا که از مشتریان دائمی فرش اصیل ایرانی بودند، ضربه مهلکی به پیکره این صنعت وارد کرده و صادرات فرش کشور را به حداقل‌ترین میزان خود رسانده است.
هریسچیان با اشاره به اینکه قدمت ۳۰۰۰ ساله فرش دستباف ایران، نمادی از تمدن و فرهنگ غنی این سرزمین است، هشدار داد: کاهش صادرات فرش، تنها یک بحران اقتصادی نیست، بلکه موجب از بین رفتن حیثیت فرهنگی ما می‌شود.
وی یادآور شد: زمانی ایران در جایگاهی بود که حتی اجازه استفاده از نقشه‌های اصیل ایرانی را به بافندگان کشورهای رقیب نظیر افغانستان، هند و پاکستان نمی‌داد. اما امروز، وضعیت به گونه‌ای است که بازارهای داخلی نیز مملو از طرح‌ها و نقشه‌های کشورهای همسایه شده است، به همین دلیل عاقبت فرش دستباف تبریز و حتی ایران را روشن نمی‌بینم.
چالش ربات‌باف‌ها و نیاز به بازنگری در طراحی
هریسچیان با تاکید بر اینکه یکی از بزرگترین چالش‌های جدید در حوزه فرش دستباف، ظهور دستگاه‌های ربات‌باف است، بیان کرد: این دستگاه‌ها فرشی را که بافت سنتی آن دو سال به طول می‌انجامید، در عرض تنها یک ماه تولید می‌کنند. این سرعت، هرچند به ظاهر پیشرفت است، اما بزرگترین چالش‌ها و صدمه‌های حوزه فرش دستباف را به همراه دارد و اصالت و ارزش هنری آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
وی در پاسخ به این دغدغه که آیا طرح‌های سنتی فرش دستباف با دکوراسیون‌های مدرن امروزی همخوانی ندارد، اذعان کرد: دیگر خبری از طرح‌های شلوغ قدیمی نیست.
وی راهکار را در حفظ اصالت و ساختار فرش دستباف ایرانی” در کنار نزدیک کردن طرح آن به سلیقه و دکوراسیون‌های امروزی خانه‌ها دانست و تأکید کرد: طرح‌های جدید و متناسب با سلیقه‌های روز نیز اکنون در بازار قابل دسترس است.
هریسچیان به جلسات منظم اتحادیه صادرکنندگان فرش سراسر کشور اشاره کرد و گفت: در آن مشکلات این حوزه به تفصیل بررسی می‌شود. محور اصلی این مباحث، از بین بردن پیمان ارزی برای فرش، فعال‌سازی رایزنی‌های بازرگانی در کشورهای هدف و گشایش بازارهای جدید صادراتی با همکاری و حمایت دولت است.
وی به کشورهای جدید و ثروتمند آفریقایی اشاره کرد که می‌توانند پتانسیل‌های صادراتی بالایی برای فرش ایران داشته باشند.
این تولید کننده بر اهمیت برندسازی تأکید کرد و با وجود اشاره به وجود تولیدکنندگان باسابقه و دارای برندهای خاص خود، اذعان کرد؛ درصد بالایی از ما در تبلیغات و در حوزه برندسازی موفقیت نداریم. تولیدکنندگانی را موفق‌تر هستند که نقشه و طرح مختص به خود را دارند و آن را در عمل پیاده می‌کنند.
هریسچیان بار دیگر از دولت و وزارت خارجه خواست تا با بازگشایی مسیرهای صادراتی و حمایت از تولیدکنندگان، بازاری را که از دست دادیم را دوباره به دست بیاوریم.
وی همچنین به مشکل بیمه قالیبافان اشاره کرد و حل این مسئله را گامی بزرگ در راستای رفع بخش بزرگی از مشکلات این حوزه دانست.
وی تأکید کرد: باید به اصالت فرش دستباف توجه کنیم و اجازه ندهیم دیگر کشورها از نام و آوازه فرش اصیل ایرانی به نفع خود بهره‌برداری کنند.
فرش تبریز زیر پای بی‌مهری
اسماعیل چمنی، عضو شورای اسلامی شهر در گفت‌وگو با ایسنا از بی‌توجهی به هنر اصیل و جهانی فرش دستباف انتقاد کرد و خواستار حمایت فوری و عملی از فعالان این عرصه شد.
وی هشدار داد که اگر اقدامی نشود، فرش تبریز، این میراث گرانبها، زیر پای بی‌مهری‌ها به فراموشی سپرده خواهد شد.
چمنی با اشاره به اینکه تبریز در سال ۲۰۱۵ به عنوان مرکز جهانی بافت فرش دستباف انتخاب شده، این افتخار را متعلق به تمام ایرانیان دانست.
وی با ارائه آماری تکان‌دهنده، گفت: بیش از ۲۰۰ هزار نفر به‌طور مستقیم و ۵۰۰ هزار نفر به‌طور غیرمستقیم در صنعت فرش دستباف مشغول به فعالیت هستند و این صنعت، بیشترین سهم اشتغال در بخش خصوصی را به خود اختصاص داده است. متاسفانه، با وجود این همه ارزش و اهمیت، حدود ۳۵ درصد از صادرات فرش دستباف کشور متعلق به آذربایجان شرقی است.
چمنی با انتقاد شدید از بی‌توجهی مسئولان به این هنر اصیل، گفت: با وجود تمام این ارزش‌ها، متأسفانه مسئولان به این هنر باارزش توجه کافی ندارند. این بی‌توجهی موجب کاهش رونق فرش‌بافی نه تنها در استان، بلکه در سطح کشور شده است.
وی با تاکید بر اهمیت این صنعت، افزود: فرش دستباف تنها شغلی است که نه تنها به محیط زیست آسیب نمی‌زند و هزینه‌ای برای شهرداری ندارد، بلکه با ایجاد فضایی صمیمی در خانواده‌ها، بنیان آن‌ها را مستحکم‌تر می‌کند؛ زیرا اغلب خانواده‌ها به‌صورت جمعی در منازل خود به تولید آن می‌پردازند.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز با اشاره به مشکلات بیمه‌ای قالیبافان تشریح کرد: شرم‌آور است که در روز ملی فرش دستباف، هنوز شاهد این باشیم که بیمه قالیبافی به‌صورت کامل شامل تمام فعالان این حوزه نمی‌شود. در حال حاضر تنها حدود ۲۲۰ هزار خانواده قالیباف بیمه هستند، در حالی که این عدد باید بسیار بیشتر باشد.
وی ادامه داد: علاوه بر بیمه، مشکل بزرگ دیگر این صنعت، عدم دسترسی به تسهیلات بانکی است. فعالان فرش‌بافی از دریافت حتی مبالغ اندک وام محروم هستند، در حالی که این وام‌ها می‌تواند در ادامه فعالیت آن‌ها بسیار مؤثر باشد.
چمنی پیشنهاداتی برای حمایت نمادین و معنوی از این صنعت ارائه داد و خواستار نام‌گذاری یکی از میادین یا خیابان‌های اصلی شهر تبریز به نام فرش دستباف، نصب المان‌های مربوط به فرش در ورودی‌های شهر و تجلیل از هنرمندان برجسته این حوزه شد.
وی همچنین از شهرداری خواست تا در صدور پروانه برای فرشبافان تخفیف‌هایی ارائه دهد و حداقل ۱۰۰ میلیون تومان تخفیف در اعطای پروانه برای این قشر زحمتکش در نظر بگیرد.