یازاکو، جعفر ساعی‌نیا _ استان اردبیل، با مرز مشترک با جمهوری آذربایجان و هم‌جواری با منطقه قفقاز، یکی از استراتژیک‌ترین استان‌های کشور در حوزه تجارت خارجی است. با این حال، نگاهی به وضعیت فعلی مبادلات مرزی و توسعه زیرساخت‌های تجاری نشان می‌دهد که ظرفیت‌های بالقوه استان، خصوصاً در مرز بیله‌سوار، یا مغفول مانده یا به‌درستی فعال‌سازی نشده‌اند.
مرز بیله‌سوار مغان تنها مرز فعال زمینی استان اردبیل با کشور آذربایجان است؛ مرزی که می‌توانست به یکی از شاه‌راه‌های صادراتی ایران به بازار قفقاز و حتی اروپا بدل شود، اما در عمل، عمدتاً به‌عنوان گذرگاهی برای تردد مسافران شناخته می‌شود و نه مرکز تجارت و ترانزیت کالا.
فهرست
از ظرفیت تا فرصت‌سوزی
اردبیل با داشتن زیرساخت‌هایی مانند گمرک بیله‌سوار، شهرک صنعتی مرزی و دسترسی مناسب به جمهوری آذربایجان، می‌توانست نقشی محوری در سیاست همسایگی اقتصادی کشور ایفا کند. با این حال، به دلیل نبود استراتژی مشخص برای توسعه تجارت مرزی، ضعف در دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای، و بی‌توجهی به توسعه لجستیکی مرز، نه‌تنها فرصت توسعه صادرات از دست رفته، بلکه بخش خصوصی نیز انگیزه چندانی برای سرمایه‌گذاری در این منطقه ندارد.
بسیاری از واحدهای تولیدی در استان، علی‌رغم توان صادراتی، ترجیح می‌دهند از مرزهای آستارا یا مرزهای شمال غربی آذربایجان شرقی استفاده کنند؛ چراکه زیرساخت‌های موجود در بیله‌سوار توان پشتیبانی از صادرات تجاری در مقیاس بالا را ندارد.
منطقه ویژه اقتصادی نمین؛ پروژه‌ای که خاک می‌خورد
یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه تجارت در اردبیل، منطقه ویژه اقتصادی نمین بود که با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی، افزایش صادرات، و تسهیل فرآیندهای گمرکی طراحی شد. با این حال، پروژه منطقه ویژه نیز به سرنوشت بسیاری از مناطق ویژه دیگر کشور دچار شده و فاقد زیرساخت‌های عملیاتی، منابع مالی کافی و نقشه راه روشن است.
در نبود منطقه فعال ویژه، گمرکات استان نیز درگیر بروکراسی‌های پیچیده و فاقد امکانات لجستیکی نوین هستند. در نتیجه، صادرکنندگان استان ترجیح می‌دهند مسیرهای دورتر اما مطمئن‌تری را برای تجارت خارجی انتخاب کنند.
از مرز صادراتی تا بازارچه محلی؟
چشم‌انداز اقتصادی استان اردبیل نیازمند بازتعریف است. نمی‌توان استانی با این حجم از مزیت‌های جغرافیایی، کشاورزی، و نیروی انسانی را تنها با تکیه بر بازارهای محلی حفظ کرد. توسعه تجارت مرزی با آذربایجان نه تنها به نفع اردبیل، بلکه در راستای تقویت دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای ایران نیز خواهد بود.
با فعال‌سازی مرز بیله‌سوار در قالب منطقه آزاد یا تجاری، امکان راه‌اندازی مسیرهای ترانزیتی جدید، تبادل خدمات، و توسعه بازارهای صادراتی برای محصولات کشاورزی، لبنی، و صنعتی استان فراهم می‌شود.
در دنیایی که رقابت اقتصادی مرز نمی‌شناسد، استان‌های مرزی ما نباید فقط تماشاچی ظرفیت‌های‌شان باشند.