به گزارش یازاکو،داستان خشک‌شدن دریاچه آرال یکی از مهم‌ترین بلایای زیست‌محیطی قرن بیستم است. چهارمین دریاچه بزرگ جهان، دریاچه آرال، به دلیل پروژه‌های گسترده آبیاری که در دوران اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد، به بخشی کوچک از اندازه اصلی خود کاهش یافت. به‌همین ترتیب، دریاچه اورمیه در ایران نیز با وضعیتی بحرانی روبه‌رو است و سطح آب آن به‌سرعت کاهش می‌یابد؛ روندی که پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی گسترده‌ای در پی خواهد داشت. این نوشتار با هدف تحلیل علل و پیامدهای خشک‌شدن دریاچه آرال، در حالی‌که به موازات آن وضعیت فعلی دریاچه ارومیه بررسی می‌شود، نگاشته شده است.
علل خشک‌شدن دریاچه آرال
خشک‌شدن دریاچه آرال از دهه ۱۹۶۰ (۱۳۳۸ شمسی) آغاز شد، زمانی‌که اتحاد جماهیر شوروی رودخانه‌های تغذیه‌کننده آن ــ آمودریا و سیر‌دریا ــ را برای اهداف کشاورزی، به‌ویژه کشت پنبه، منحرف کرد. این اقدام باعث کاهش شدید جریان آب به دریاچه شد. پیامد آن، افت چشمگیر سطح آب و افزایش شوری دریاچه بود که صنعت ماهیگیری محلی و تنوع زیستی منطقه را نابود کرد.
• شیوه‌های آبیاری: فشار برای تولید پنبه در محیطی خشک، به مدیریت ناپایدار منابع آب منجر شد.
• تغییرات اقلیمی: افزایش دما و تبخیر بیشتر، وضعیت بحرانی را تشدید و سطح آب را کاهش داد.
پیامدهای خشک‌شدن دریاچه آرال
فاجعه زیست‌محیطی دریاچه آرال مجموعه‌ای از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی را به‌همراه داشت:
• جوامع محلی: صنعت ماهیگیری که زمانی پررونق بود، نابود شد و کاهش درآمد و بیکاری را در پی داشت.
• مسائل بهداشتی: بستر خشک‌شده دریاچه منشأ طوفان‌های گردوغبار سمی شد و بیماری‌های تنفسی و مشکلات سلامتی برای مردم محلی به‌وجود آورد.
• از دست رفتن تنوع زیستی: جمعیت ماهی‌ها به‌شدت کاهش یافت و اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد از میان رفتند.
پیامدهای مشابه برای دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه نیز در صورت ادامه روند کنونی با پیامدهایی مشابه روبه‌رو خواهد شد:
• تأثیرات زیست‌محیطی: نابودی زیستگاه پرندگان مهاجر و سایر گونه‌های جانوری، بحران تنوع زیستی را رقم خواهد زد.
• فشار اقتصادی: اقتصاد محلی که بر کشاورزی، شیلات و گردشگری متکی است، با تهدید جدی و بی‌ثباتی مواجه می‌شود.
• پیامدهای بهداشتی: خشک‌شدن دریاچه می‌تواند همانند آرال، طوفان‌های نمکی و گردوغبار سمی ایجاد کند و کیفیت هوا و سلامت مردم منطقه را به خطر اندازد.
نتیجه‌گیری
خشک‌شدن دریاچه آرال یک هشدار جدی برای دریاچه ارومیه و سایر منابع آبی مشابه است. مدیریت پایدار منابع آب برای حفظ این اکوسیستم‌های حیاتی ضروری است. درس گرفتن از فاجعه آرال می‌تواند سیاست‌گذاران ایران و دیگر کشورها را به تدوین راهکارهایی هدایت کند که در آن، نه‌تنها نیازهای کشاورزی بلکه سلامت اکوسیستم‌ها و جوامع محلی نیز در اولویت قرار گیرد.
اقدامات فوری، جامع و هماهنگ برای جلوگیری از تکرار سرنوشت دریاچه آرال در ارومیه اجتناب‌ناپذیر است.