ماجرای آلمان نه، ماجرای آلِ ما

یاز اکو؛ ساسان نیک‌رفتار خیابانی – نمایش «ماجرای آلمان» به کارگردانی «وحید فرشی نژادیان» اجرایی زیبا از سرگذشت تلخ مردم کشورهای جهان سومی با ورود و گذار به دنیای مدرن است.
این نمایش ۱۱۰ دقیقه‌ای با ریتم مناسب، کارگردانی خوب، بازی‌های کم‌نقص بازیگران و متنی که توسط «پری اشتری» بسیار روان و بجا ترجمه شده، مخاطب را در جای خود میخکوب می‌کند و مخاطب با طنزی تلخ در طول اجرا، به نوعی آینه‌وار شاهد سرگذشت خویش و دوستان و پدران و مادران خود است.
«ماجرای آلمان» سرگذشت خانواده‌ای آبرومند و شریف است که در گیرودار تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور ترکیه، به‌تدریج مغازه، شغل، خانه و حیثیت خود رادر خطر دیده و از دست می‌دهند و متقابلا افرادی که بخوبی خود را با تغییرات پیرامون وفق داده و از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و هر روز رنگ عوض می‌کنند با بالا رفتن از سر و کول دیگر مردم به مراتب بالای اجتماعی، اقتصادی و البته سیاسی دست می‌یابند.
«ماجرای آلمان» ماجرای انسان‌های جهان سومی است. جامعه‌ی ترکیه از خیلی جهات شبیه جامعه‌ی ایران است. در دوران مدرن که به طور اَلکَن در چنین کشورهایی اجرا شده است، دولت دست بالا را داشته و با تغییر آنی قوانین و ممنوع یا آزادسازی صادرات و واردات و … در روز روشن دست در جیب مردم می‌کند و این طبقات پایین و کارگر جامعه هستند که شب را به روز نرسانده بخش بزرگی از دارایی یا فرصت شغلی خود را از دست می‌دهند تا دولت بخشی از تراز مالی خود را ترمیم کرده یا دست به رانت بزند.
زندگی قسطی
تورم و معضل بیکاری از بازی‌ها و بحران‌های نظام سرمایه داری است که چهره‌ی خود را در کشورهای توسعه‌نیافته خیلی زشت‌تر عریان می‌کند. انسان‌هایی که در دوران پیش از صنعتی‌شدن اغلب از دسترنج خود می‌خوردند و نیازهای چندانی به دیگری و دست دولت و نهادهای اقتصادی نداشتند، با ورود به دنیای جدید هر چه بیشتر و بیشتر به بازی‌های نظام سرمایه‌داری باید تن بدهند؛ با ساز نظام بانکی برقصند و از مبادله‌های مستقیم و کالا به کالا به زندگی قسطی برسند و نسیه‌وار تمام دارایی و هستی‌شان توسط بانک‌ها و سیاست‌های غلط دولت تاراج شود.
در این نمایش، به زیبایی شاهد برساخت‌گرایی انسان‌ها از مفاهیم و معانی دنیای اطراف از جمله آزادی و دموکراسی و تفسیر اقدامات دولت هستیم. «رجب» شخصیت اصلی و سرپرست خانواده به‌راحتی خام حرف‌های «کاظم» دوست قدیمی و فرد فرصت‌طلب امروز می‌شود و با ظاهر و بیانی عاقلانه اما شخصیتی بشدت دهن‌بین و ساده لوح تن به تفسیرها و توصیه‌های «کاظم» می‌دهد و خانواده‌ و سرمایه و حتی مهارت حرفه‌ای‌اش به چپاول می‌رود.
حزب همچون دیگر پدیده‌های مدرن به بدترین شکل، خود را در کشورهای جهان سومی بروز می‌دهد. در کشورهای بی‌ثبات توسعه‌نیافته، هر روز حزبی که بی‌ریشه‌تر از دیگر احزاب است ظهور می‌کند و نوکیسه‌گانی که به این احزاب می‌پیوندند باید خود را با تغییرات وفق دهند و هر که متظاهرتر و همرنگ‌تر با شعارهای حزب باشد، دست بالاتر را خواهد داشت.
از دیگر مظاهر دنیای مدرن که در نمایش «ماجرای آلمان» بخوبی رخ می‌نماید از دست رفتن و کاهش سرمایه‌های اجتماعی در نظام سرمایه‌داری است. ما تقسیم کار و افزایش تنوع شغلی، بخصوص شغل‌های کارگری و کارمندی، انسان‌ها افسار خود را به‌دست سرمایه‌داران کوچک و بزرگی چون کارخانه‌داران و دولتمردان می‌دهند و در این میان دیگر روابط نزدیک و عاطفی چون خویشاوندی، پدر-پسری، خواهر-برادری و … و همسایگی کارکرد و سرمایه‌های خود را از دست می‌دهند. در این نمایش نیز به زیبایی شاهد پروسه‌‌ی افول و گسست نظام‌های خانوادگی و همسایگی هستیم.
انقراض مشاغل قدیمی
با ورود جامعه به دوران گذار، نزاع میان سنت و مدرنیته آغاز می‌شود و به‌تدریج شغل‌های قدیمی و استادشاگردی دچار انقراض می‌شوند. تصمیمات غلط «رجب» به عنوان سرپرست خانواده و اصرار به ادامه‌ی روند پیشین و تن ندادن به شغل‌های جدید و کارگری نیز هر چه سریع‌تر کشتی خانواده را به قهقرا می‌برد. در این نمایش به شایستگی شاهد از بین رفتن کارهای مهارتی و دستی، رکود بازار شغل‌های سنتی، ناگریزی خانواده‌ها جهت فروش کارگاه و دارایی خود و کار در کارخانه‌ها و بعدها ادارات و وابستگی هر چه بیشتر به سرمایه داران و غول دولت به عنوان ابرسرمایه‌دار هستیم.
«ماجرای آلمان» داستان تله‌ی فقر اجتماعی است. داستان بازتولید فرهنگ طبقه‌ی کارگر است. آنجایی که در انتهای داستان، شاهد تبدیل بی‌بدیل پسر به مانند پدر خود هستیم، سرنوشت محتومی که بازتولید چرخه‌ی اقتصادی و درجا زدن طبقه‌ی کارگر در جایگاه خود را نشان می دهد. وابستگی مادر به شوهر و پسرها، محدودیت‌های اجتماعی زنان نیز در کنار نکات مهم مذکور به نرمی خود را در نمایش به رخ می‌کشد.
نهایتا اجرای «ماجرای آلمان» با طراحی صحنه‌ی عالی «حسین اصل عبدالهی» کوچک شدن تدریجی فضای زندگی خانواده‌ی «رجب» و به یغما رفتن آن را به شکل بصری به نمایش می‌گذارد. نمایشی که رویای طبقه‌ی پایین را در دوران گذار ورود به نظام سرمایه‌داری در کشوری توسعه‌نیافته و بازتولید و استمرار این چرخه را نشان می‌دهد.