یاز اکو؛ سعید ضیایی _ «سلام؛ من توی ترافیک گیر کردم، با نیم ساعت تاخیر سر قرارمون می‌رسم.» این جمله چقدر برایتان آشناست؟ اگر بگویید روزی یک یا دوبار خودتان این جمله را استفاده می‌کنید و یک یا دوبار از دوستان و همکاران‌تان می‌شنوید، هیچ جای تعجب نیست.
بسیاری از مردم فکر می‌کنند پیشرفت تکنولوژی در واقع به آن‌ها کمک می‌کند تا از هدررفت زمان، انرژی و پول خود جلوگیری کنند و در مدت‌زمانی اندک کارهای روزمره‌شان را پیش ببرند؛ اما آن‌ها صرفاً چنین فکر می‌کنند؛ واقعیت چیز دیگری است.
برای مثال در تبریز اگر شما بخواهید از میدان ابوریحان به سمت شهرک باغمیشه سفر کنید، طبیعی است که تصور کنید با پای پیاده شاید این مسافت نیمی از روز را از شما بگیرد و با خودرو خیلی سریع‌تر به مقصد می‌رسید؛ اما این فقط ظاهر قضیه است.
رولف دوبلی، نویسنده کتاب موفق «هنر خوب زندگی کردن» معتقد است در بطن قضیه باید این موضوع را هم در نظر گرفت که یک انسان چه‌میزان از عمر خود را صرف کار کردن برای خرید یک خودرو متوسط برای مثال خودروی ۲۰۰میلیون تومانی در ایران صرف می‌کند و چه مقدار از عمر خود را در ترافیک و پشت چراغ قرمز سر می‌کند و خراب‌شدن و تعمیر خودرو چه‌میزان از وقت، پول و انرژی شما را می‌گیرد؟ اگر از این دریچه به موضوع نگاه کنیم، شاید بتوان گفت رفاه و سرعت در حوزه تکنولوژی‌های عصر جدید، توهمی بیش نیست و چه بسا پیاده پیمودن یک مسیر کم‌تر زمان شما را اشغال می‌کند.
ترافیک به عنوان واژه‌ای نوظهور در عصر کنونی (مخصوصا ۵۰ سال اخیر) به یکی از معضلات مهم شهری بدل شده است. هم در جوامع توسعه‌یافته و هم در جوامع در حال توسعه، دولت‌ها و مدیریت‌های شهری به دنبال راهکارهایی برای کاهش حجم ترافیک معابر هستند؛ چراکه علاوه بر اتلاف زمان شهروندان، این معضل نقشی اساسی در آلایندگی هوا، آلودگی صوتی، اتلاف انرژی‌های پایدار و همچنین بروز معضلات انسانی همچون ناراحتی‌های عصبی دارد.
طبق اعلام شهرداری تبریز، در این شهر حدود ۹۹۰ هزار پلاک ماشین صادر شده است که این، رقم بالایی نسبت به میزان جمعیت شهر است.
تعداد سفرهای روزانه درون شهری دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر-سفر، میانگین کل مسافت سفر درون شهری ۲۹ کیلومتر در ساعت، متوسط زمان یک سفر درون شهری ۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه می‌باشد.
در شهر تبریز ۴۱ روگذر و ۲۲ زیرگذر وجود دارد و ۱۲ کیلومتر و ۸۵۰ متر طولی مسیر دوچرخه‌سواری احداث شده است.
علاوه بر اینکه رفتارهای ناهنجار و غیرقانونی شهروندان از جمله پارک دوبله در افزایش بار ترافیکی شهر قابل چشم‌پوشی نیست، اما ما در این مطلب به دنبال بررسی این معظل از منظر برنامه‌ریزی شهری هستیم.
هرچند مدیریت شهری تبریز در دهه‌های گذشته با مسیر‌گشایی‌های متعدد، احداث تقاطع‌های غیرهمسطح، اجرای طرح زوج و فرد و… برای کنترل ترافیک تلاش کرده و به موفقیت‌هایی هم دست پیدا کرده، اما همچنان باید برای کاهش ترافیک تلاش کرد.
در این مطلب راهکارهای کاهش حجم ترافیک را به دو دسته تقسیم می‌کنیم: راهکار اول گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی و راهکار دوم استفاده از ابزارهای نوین در کاهش بار ترافیک است.
در باب راهکار اول، اینکه کلانشهری همچون تبریز یا نزدیک به ۲ میلیون‌نفر جمعیت همچنان یک خط بی‌آرتی دارد و خط یک مترو آن نیز هم‌مسیر با بی‌آرتی است، نشان می‌دهد همچنان از بعد بسترهای لازم برای استفاده شهروندان از حمل و نقل عمومی نیاز است با توسعه مسیر خط ویژه بی‌آرتی، خریداری اتوبوس‌های جدید و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و همچنین پیشبرد ویژه پروژه قطار شهری با استفاده از بودجه‌های کلان دولتی، برای تقویت زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی تلاش کنیم.
اگرچه در این باب فرهنگ‌سازی نیز یکی از وظایف مدیریت شهری به شمار می‌آید و ترغیب شهروندان به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، پرهیز از تک‌سرنشینی، استفاده از وسایل حمل و نقل پاک همچون دوچرخه ضروری است؛ اما تا زمانی که شبکه‌ای کامل از حمل و نقل ترکیبی در اختیار شهر و شهروندان قرار نگرفته، نمی‌توان شهروندان را در این باب مقصر اصلی دانست.
اما از طرفی دیگر، شهرهای توسعه‌یافته جهان نیز با اینکه دارای شبکه ترکیبی کاملی از حمل و نقل عمومی هستند و تا حد زیادی به فرهنگ مطلوب در این زمینه دست یافته‌اند، اما در دهه‌های اخیر به دنبال راهکارهایی نوین برای کاهش ترافیک هستند که می‌تواند الگویی برای کلان‌شهرهایی نظیر تبریز باشد.
نقش سیستم های کامپیوتری را در اکثر روش های جدید کنترل ترافیک نمی‌توان نادیده گرفت. این سیستم‌ها شبکه‌ای از اطلاعات ترافیکی برای هدایت بهتر رانندگان در مسیر به وجود می‌آورند.
یکی از بهترین راهکارها برای کاهش حجم ترافیک، ایجاد شبکه‌ای الکترونیکی برای انتقالِ اطلاعات مربوط به وضعیتِ بزرگراه‌ها به مسیرهای فرعی است.
این شبکه‌ها براساس مدل‌های ریاضی جریان ترافیک شکل می‌گیرند و از اطلاعات جمع‌آوری شده در مناطق مختلف برای هدایت بهتر ترافیک در جاده‌ها و خیابان‌ها استفاده می‌کنند. از این نظر، ایجاد شبکه جامع از اطلاعات می‌تواند در بهبود جریان ترافیک به خوبی اثرگذار باشد.
استفاده از فناوری V2I یکی از بهترین راهکارها برای کاهش ترافیک است. جاده‌هایی که از این فناوری پشتیبانی می‌کنند به دوربین‌های ویدئویی و تصاویر ماهواره‌ای مجهز می‌باشند و رانندگان می‌توانند اطلاعات مربوط به حوادث جاده‌ای و هشدارهای آب و هوایی را برای مسیرها و جاده‌های مشخص به دست آورند. همچنین، خودروها ممکن است در این سیستم به اطلاعات چراغ های‌راهنمایی نیز دسترسی داشته باشند.
از راهکارهای دیگر که به همین صورت می‌تواند اطلاعات لازم را در اختیار رانندگان بگذارد، نصب اپلیکیشن‌های مخصوص بر روی تلفن همراه است.
از کارهای دیگر، مجهز کردن خودروها به تجهیزات کامپیوتریِ آن بورد، نمایشگرها و دستگاه‌های ارتباطی است تا بتوانند سریع ترین مسیر را از مرکز کنترل ترافیک دریافت کنند.
با این حال، ایجاد ترافیک در خیابان ها و مسیرها همیشه به دلیل تردد خودروها به وجود نمی‌آید، بلکه عابرین پیاده نیز در این میان نقش مهمی دارند. از این رو، در شهرهای توسعه‌یافته و پیشرفته، از فناوری V2I برای نظارت بر جریان ترافیک پیاده و تغییر مسیر ماشین‌ها بر طبقِ اطلاعاتِ حرکت عابرین استفاده می‌شود.
از سایر اقداماتی که برای کنترل ترافیک در چنین شهرهایی انجام شده است، ایجاد مناطق بدون ماشین (Car-Free Zones) است که دوچرخه سواران و عابرین پیاده بتوانند از آن‌ها به راحتی استفاده کنند. این مناطقِ بدون ماشین در سال‌های اخیر در شهرهای شلوغ رو به گسترش بوده‌اند.
از طرفی دیگر برنامه‌ریزان و سیاست‌گزاران کلانِ شهری می‌توانند با هزینه‌هایی اندک‌تر و با جلب مشارکت مستقیم مردم در کنترل و کاهش بار ترافیک قدم بردارند.
برای مثال شهرداری می‌تواند از طریق اعطای تسهیلات برای خرید دوچرخه یا موتورهای برقی مردم را به استفاده از این مدل حمل و نقل پاک ترغیب کند.
همچنین فرهنگ‌سازی در راستای گسترش خریدهای اینترنتی و انجام کارهای بانکی و اداری با استفاده از وب‌سایت‌ها و نرم‌افزارها می‌تواند روزانه حجم عظیمی از ترددهای درون‌شهری را کاهش دهد.
در حالت کلی اگر موضوع کنترل ترافیک با استفاده از روش‌های نوین و استاندارد جهانی با بومی‌سازی و لحاظ فرهنگ به‌خصوص هر منطقه صورت بگیرد، شاید در پنج سال آینده ترافیک بتواند از واژه‌ای ۶۰ دقیقه‌ای به واژه‌ای ۱۵ دقیقه‌ای در شهرمان تبریز بدل شود.
