به گزارش پایگاه خبری یاز اکو، نوشتار حاضر به انگیزه تجلیل از این دانشمند بزرگ جهان اسلام و پاسداشت تلاش مهندسان پرتلاش مهین عزیزمان ایران تنظیم شده است.
تهاجم مغول به سرزمین ایران در قرن هفتم هجری با آنکه کشتار و ویرانی بسیاری ببار آورده و نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران را باچالشی جدی روبرو ساخت، لیکن این طوفان سهمگین رفته رفته آرام گرفت و قوم مهاجم تحت تأثیر فرهنگ و تمدن این سرزمین رویه و خط مشی خود را تغییر داد. البته در شکل‌گیری این پدیده راهیابی عنصر میهن دوست و کاردیده ایرانی به سیستم حکومتی مغولان نقش غیرقابل انکاری داشت. بزرگانی همچون خواجه نصیرالدین توسی، عطاملک وشمس الدین جوینی، خواجه رشیدالدین فضل ا… همدانی و… از جمله عناصر تأثیرگذار در این عرصه محسوب می‌شوند.
در بین این نوابغ و بزرگان بدون تردید مقام والای استاد البشر ابوجعفر محمدبن محمدبن حسن ملقب به خواجه نصیرالدین توسی حائز اهمیت شایانی است زیرا این عالم و متفکر نامی اولین جایگاه معظم و پایگاه استوار آموزش علم و حکمت را بعد از ایلغار مغول در شهر مراغه بنیاد نهاد و به جرات می‌توان گفت اولین کسی است که در سده هفتم در این سرزمین دانشگاه تأسیس کرد. این مرکز علمی که در شهر مراغه تأسیس شد و شهرت زیادی یافت، بزرگ‌ترین مرکز علمی ایران به شمار می‌رفت که اساتید معروف عصر در آن به تدریس اشتغال داشتند و کتابخانه عظیمی که خواجه در آنجا فراهم آورد متجاوز از چهارصد هزار جلد کتاب داشت. این خدمت بزرگ به تمدن و فرهنگ ایران و جهان اسلام مسلما او را در ردیف نامدارانی امثال فارابی، ابوریحان بیرونی و ابوعلی‌سینا قرار می‌دهد.
خواجه نصیرالدین در سال ۵۹۷ هجری در شهر طوس خراسان متولد شد. در ایام طفولیت قرآن، صرف و نحو و حدیث را از پدرش محمدبن محمدبن حسن از فقها و محدثان به‌نام طوس فراگرفت و سپس در نزد دایی خود منطق و حکمت آموخت و پس از آشنایی با علوم ریاضی و موسیقی از طوس به نیشابور رفت. در نیشابور محضر اساتید بنامی از جمله فریدالدین داماد نیشابوری را درک کرد و مقام علمی او تکامل یافت. زمانی که خراسان در معرض تهاجم مغول قرار گرفت خواجه به هر تقدیر به خدمت ناصرالدین عبدالرحیم‌بن ابی منصور محتشم اسماعیلیان قهستان درآمد، سپس در نزد علاء‌الدین محمد در الموت به سر می‌برد و بالاخره در حضور رکن‌الدین خورشاه اسماعیلی در قلعه میمون‌دژ اقامت داشت که قلاع اسماعیلیه به تصرف مغولان درآمد و خواجه نیز سرانجام در نزد هلاکوخان تقرب یافت. خواجه نصیرالدین توسی در اکثر علوم متداول آن عصر از جمله فقه، حکمت، کلام، منطق، اخلاق، طب، نجوم، ریاضیات، ادبیات و فن شعر و موسیقی آثار و تألیفاتی دارد.
بزرگانی چون: علامه حلی، قطب الدین شیرازی، کمال الدین افسطی، سید رکن الدین استر آبادی، ابن الفوطی بغدادی، ابن الخوام عمادالدین عبدالله و… از جمله شاگردان خواجه محسوب می‌شوند از میان تألیفات خواجه نصیرالدین طوسی می‌توان به: تحریر اصول اقلیدس، تحریر مجسطی، زیج ایلخانی، اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، اساس الاقتباس، زبده ادراک فی هیأت افلاک، شرح اشارات و… اشاره کرد. تأسیس رصدخانه مراغه و اجتماع دانشمندان بزرگ و نام‌آوری همچون: نجم الدین کاتبی، حکیم مویدالدین عرضی، فخرالدین اخلاطی، فخرالدین رصدی، فریدالدین طوسی، محی الدین مغربی، قطب الدین شیرازی و… بمنظور همکاری با خواجه در تدوین زیج ایلخانی در مراغه و تشکیل کتابخانه عظیمی در کنار این مجموعه تحقیقاتی و پژوهشی را می‌توان گامی مؤثر در در راستای احیای علم و دانش در این سرزمین پس از حملات ویرانگر مغول دانست، حرکتی که در ادامه ایجاد مراکزی چون مجموعه شنب غازان و شهرک دانشگاهی ربع رشیدی تبریز و آبادانی بسیاری از شهر‌های دیگر ایران از جمله تبریز بعنوان پایتخت دولت ایلخانی و مرکز ثقل حرکت پرشتاب در راه احیای فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی و نیز شکل‌گیری پایه‌های سترگ “هنر مکتب تبریز ” و شکوفایی این مکتب تأثیرگذار هنری را به دنبال داشت.
