به گزارش پایگاه خبری یازاکو به نقل از ایرنا، چراغ عمارت تاریخی اسماعیل بیگ، موسوم به خانه مشروطه یا قجری اردبیل دیرسالی است خاموش شده و سیاهی سردرگمی در آن لانه کرده است و مردم و بخصوص همسایگانش می‌پرسند، راز بلاتکلیفی آن کی برملا می‌شود؟
کهن‌شهر اردبیل از تاریخی قطور و به تبع آن از بناهای قدیمی متناسب با اقلیم آب و هوا برخوردار است به طوری که به گفته رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل ، قدمت برخی آثار و بناهای تاریخی به قبل از میلاد می‌رسد.
روح‌الله محمدی با بیان اینکه بافت تاریخی شهر با ۲۴۵ هکتار وسعت، عمدتا مربوط به محدوده مجموعه آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و آثار همجوار است، گفت: اغلب خانه‌های تاریخی اردبیل متعلق به رجال، تجار و شخصیت‌های تاثیرگذار دوران مختلف است که در محدوده بافت کهن اردبیل بنا شده‌اند.
با این حال طبق اظهارات این کارشناس میراث فرهنگی اغلب خانه‌های تاریخی شهر اردبیل مربوط به دوره قاجار است که در هر دوره بازسازی شده‌اند و از نظر معماری با اقلیم منطقه تناسب دارند.
فهرست
هر که آمد عمارتی نو ساخت / رفت و منزل به دیگری پرداخت
خانه قجری متعلق به مرحوم اسماعیل بیگ شیروانی کاردار فرهنگی سفیر روس در اردبیل و تاجر اردبیلی، در تامین معیشت مردم اردبیل در قحطی سال ۱۳۲۷ قمری نقش اساسی داشته و مردم به آن مراجعه می کرده‌اند و در محاصره این خانه توسط روس‌ها، اسماعیل بیگ با تلاش حاج باباخان اردبیلی سیاستمدار و همرزم ستارخان سردار دوره جنبش مشروطه آزاد شده است.
خانه اسماعیل بیگ در آذر ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است و به طور کلی ۲ رویداد تاریخی سیاسی مهم در اردبیل به ثبت رسیده، یکی تشکیل حکومت ملی صفوی بوده و شاه اسماعیل صفوی پادشاه ۱۳ ساله در بیرون راندن ازبک‌ها از کشور و شکل‌گیری حاکمیت یکپارچه نقش قابل توجهی ایفا کرده است که در حوصله این بحث نمی‌گنجد.
رویداد دوم، وقایع دوران مشروطه است که حاج باباخان اردبیلی فعالیت مشروطه‌خواهی خود را آغاز و نسبت به روشنگری اردبیلی‌ها اقدام کرده است و خانه اسماعیل بیگ نیز به خانه مشروطه معروف شده است.
معماری خانه اسماعیل بیگ
نمای خانه اسماعیل بیگ به اصطلاح، جنوبی ساخته شده تا در آب و هوای سرد اردبیل به اندازه کافی نورگیر باشد و در پشت پنجره از لنگه درهای چوبی استفاده شده تا داخل بنا از دستبرد سرما در امان بماند و عرض پنجره‌های رو به جنوب، بزرگ ساخته شده تا در زمستان‌ها انرژی بیشتری از خورشید دریافت کند.
گویا ساخت پنجره بناهای قدیمی نشانگر قدرت و مقام صاحبخانه بوده است که با مواد تزیینی نظیر زر و سیم و عاج تزئین می‌یافتند و شکل پنجره‌های عمارت اسماعیل بیگ، بسیار نزدیک به مستطیل نسبت طلایی است که در طراحی و عکاسی کاربرد دارد و این نشانگر ذوق هنری معمار بناست.
در و پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی، حفاظی مناسب در برابر آفتاب تابستان بوده و با تابش نور در رنگ‌های متنوع، جلوه ای خاص به اندرون بنا می‌بخشده است؛ در بنای ساختمان از چوب اُرسی استفاده شده و قدیمی‌ترین آثار ارسی سازی در ایران به عصر صفویه برمی‌گردد و ارسی سازی پس از تلفیق با هنر قواره بُری در عصر قاجار رواج یافته است.
حال و روز این بنای در حال کُما تعریفی ندارد و آجرهای فروریخته از دیوارها، شکاف‌های بزرگ و کوچک در سقف، در و پنجره‌های شکسته و زوار در رفته و پله‌های فروریخته، آن را به خانه اشباح تبدیل کرده و در این ساختمان ۲ طبقه به‌جای صدای گفت و گوی مشروطه‌خواهان و قدم زدن ساکنان آن، اوهام سکنی گزیده‌اند.
مور و ملخ از دیوار بالا می‌رود
همسایه‌های عمارت قجری از ورود حشرات از آن خانه به حیاط خود گلایه می‌کنند و به گفته یکی از آنها، عقرب نیز در این محوطه دیده می‌شود و این مور و ملخ و جنبنده‌های مشمئز کننده از حیاط عمارت تاریخی به اطراف می‌آیند.
یکی از همسایه‌های عمارت می‌گفت: شب‌ها نور مشعلی از داخل خانه مشاهده می‌شود و برخی نیز ورود و خروج معتادان به آن را دیده‌اند و بعید نیست ساختمان در یکی از شب‌ها بر اثر آتش‌سوزی فرو ریزد.
همسایه‌ها می‌گویند: مالکان و وراث عمارت اسماعیل بیگ، ساکن اردبیل نیستند و ساختمان بدون متولی به‌تدریج به خلوتگاه معتادان و تفرجگاه ولگردان تبدیل شده است و مسئولان برای نگهداری یا تخریب و بازسازی آن فکری نمی‌کنند.
طرفین دعوا در آچمز
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل هدف از ثبت ملی شدن بنا را عهده دار شدن این اداره کل برای مرمت و نگهداری آن اعلام کرد و گفت: بنای قجری شرایط کامل ثبت در فهرست آثار تاریخی کشور را داشت و از این‌رو به این امر اقدام شد.
به گفته حسن محمدی ادیب ، متعاقب ثبت ملی بنا، امکان تامین اعتبار مرمت و پیشگیری از تخریب آن فراهم شده اما چون بنا، مالک خصوصی دارد، شرط مرمت ابنیه تاریخی تحت تملک اشخاص، رضایت آنهاست و متاسفانه وراث این ساختمان به این کار راضی نیستند.
او به این نکته هم اشاره کرد که وراث به تخریب بنا و احداث مجتمع تجاری و مسکونی در زمین آن تمایل دارند اما با توجه به ثبت ملی شدن عمارت، این کار غیرقانونی و غیرممکن است و قیمت پیشنهادی وارثان برای فروش بنا نیز بسیار بالاست و کارشناسان آن را نمی‌پذیرند.
مدیرکل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی اردبیل به قرار گرفتن پرونده خانه قجری در محاکم قضایی اشاره کرد و افزود: حکمیت به قاضی سپرده شده تا برای حفظ و مرمت اثر تاریخی یا اقناع وارثان به فروش با قیمت متعارف، تصمیم‌گیری و رای صادر شود.
اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل چندی پیش آگهی مزایده واگذاری هشت خانه تاریخی به بخش خصوصی با هدف حفظ آنها را صادر کرد و این نشان می‌دهد اگر دست این اداره کل باز باشد می‌تواند خانه تاریخی اسمائیل بیگ را مرمت و برای استفاده بهینه و جلوگیری از تخریب آن به بخش خصوصی واگذار کند.
دست بسته شهرداری
شهرداری اردبیل گلایه همسایه‌های خانه مشروطه مبنی بر ورود حشرات و حیوانات موذی به حیاط و آمد و شد معتادان به بنای تاریخی را می‌شنود، اما طبق اذعان کارشناس معاونت شهرسازی و عمران شهرداری، هرگونه مداخله در بافت قدیم شهری منوط به هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
علی نظافت انزابی ، حتی متولی تعیین حریم خانه‌های تاریخی را اداره کل میراث فرهنگی اعلام کرد و گفت: اگر در محدوده حریم به عملیات فنی و معماری نیاز باشد، نوع مصالح را هم کارشناسان میراث فرهنگی مشخص می‌کنند.
به گفته او ، اگر شهروندی متقاضی پروانه احداث ملک در محدوده خانه‌های تاریخی باشد، شهرداری باید از اداره کل میراث فرهنگی استعلام کند و در برخی مواقع به لحاظ حساسیت امر، موضوع در کمیسیونی متشکل از شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی، استانداری و چند دستگاه دیگر مطرح می‌شود.
با این اوضاع، توپ در میدان محاکم قضایی قرار گرفته و وضعیت خانه مشروطه اردبیل مثل حرکت آچمز شطرنج است و هر کدام از طرفین برای اقدام، محدودیت قانونی دارند و تصمیم نهایی را قاضی خواهد گرفت که کدام مهره از بازی خارج شود.
اما گذشت زمان، کار خود را می‌کند و منتظر رای محاکم قضایی نمی‌ماند و روز به روز آجر دیگری از سقف خانه دوره قاجار در اردبیل فرو می‌افتد و قامت عمارت خمیده‌تر می‌شود و دوستداران میراث فرهنگی و ساکنان محله اسماعیل بیگ نیز برای سر پا ماندن آن اثر ارزشمند حسرت می‌خورند.
