یاز اکو؛ پری اشتری – یکی از معضلات زندگی‌های مدرن و شهری، مسئلۀ دفن زباله و تفکیک پسماندهای بی‌خطر و خطرساز از یکدیگر است. پدیدۀ تفکیک زباله موضوعی است که سال‌های سال مورد بحث کارشناسان مربوط به این حوزه بوده و در بیشتر کشورهای پیشرفته از سه دهۀ اخیر تفکیک پسماند به دقت و درستی انجام می‌گیرد.
بانک جهانی اعلام کرده است که هر سال ۲٫۰۱ میلیارد تن زباله در جهان تولید می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ با نرخ رشد کنونی، به ۳٫۴ میلیارد تن خواهد رسید. از ۲ میلیارد تن زباله تولید شده ۴۴ درصد دور ریز غذا، ۱۲ درصد پلاستیک، ۱۷ درصد کاغذ، ۵ درصد شیشه و ۴ درصد فلز است. همه‌ی این زباله‌ها برای دفعات زیادی قابل استفاده‌ی دوباره هستند. این که چگونه بتوان از این پتانسیل استفاده کرد به یک فرصت و دغدغه برای همه‌ی کشورها از جمله بزرگترین تولیدکنندگان زباله یعنی آسیای شرقی با تولید سالیانه ۴۶۸ میلیون تن زباله و اروپا با تولید سالیانه ۳۹۲ میلیون تن زباله تبدیل شده است.
فهرست
فرهنگ تفکیک زباله‌های خشک از تر هنوز در ایران جا نیفتاده است
در ایران نیز در دو دهۀ اخیر اقداماتی در راستای تفکیک پسماندهای خشک و تر صورت گرفته اما به نظر می‌رسد در زمینۀ تفکیک زباله‌های عفونی مطب‌ها و مراکز درمانی هنوز آن‌چنان که باید کاری صورت نگرفته است. با توجه به شیوع ویروس کوئید ۱۹ و افزایش سه برابری تولید زبالۀ پر خطر در کشور و با توجه به این‌که مشکلات اقتصادی و بیکاری‌های ناشی از پاندمی کرونا باعث شده هر روزه شاهد فعالیت زباله‌گردها در سطح شهر باشیم، به نظر می‌رسد که موضوع تفکیک پسماندها و خطرات عدم توجه به آن از همیشه برجسته‌تر شده و در رأس موضوعات مربوط به این حوزه قرار می‌گیرند. در حالی که در ایران علیرغم این‌که به دلیل نوع فرهنگ و سبک زندگی، تولید زباله بسیار بیشتر از کشورهای اروپایی است اما هنوز فرهنگ تفکیک زباله‌های خشک از تر هنوز هم آن‌چنان که باید جا نیفتاده است.
در کشورهایی همچون آلمان پسماندهای کاغذی، پلاستیکی، شیشه‌ای، زباله‌های آلاینده و عفونی به شکلی دقیق از یکدیگر تفکیک می‌شوند و اگر شهروندی این موضوع را رعایت نکند جریمه می‌شود. همچنین در کشور اسلوونی به تفکیک نکردن زباله به شکل یک پدیدۀ عجیب نگاه می‌شود. به علاوه در همین همسایگی در یکی از شهرهای نه چندان بزرگ ترکیه روزانه از هزار تن زباله بیش از ۵ مگاوات انرژی و برق تولید می‌شود و تمام این‌ها در حالی است که ما همچنان اندر خم کوچۀ اول مانده‌ایم.
در تبریز روزانه هزار تا هزار پانصد تن زباله تولید می‌شود که از این میزان ۸ درصد آن زباله‌های بازیافتی است پس طبیعی است اگر هر روز شاهد تصویر خم شدن کودک یا زن یا مردی باشیم که تا کمر در سطل زباله خم شده تا چیزی برای خوردن یا تکه زباله‌ای برای کسب درآمد پیدا کند.
هر جا دست می‌گذاریم صحبت از هزینه است/ زباله‌های عفونی تفکیک نمی‌شوند
یکی از موضوعاتی که طی یک سال اخیر در حوزۀ پسماندها بیشتر از گذشته خودنمایی می‌کند، بحث زباله‌های عفونی است. همه‌ی سطل‌های زبالۀ زرد و آبی و سبز مستقر در بیمارستان‌ها و برخی مطب‌ها و مراکز درمانی را دیده‌ایم که در ظاهر زباله‌های عفونی را از زباله‌های عادی تفکیک می‌کنند اما سؤال این‌جاست که این باکس‌های عفونت بعد از پر شدن کجا و به چه شکل دفع و تخلیه می‌شوند؟ در تمام کشورها اعم از پیشرفته و در حال پیشرفت وظیفۀ سازمان‌های مربوط به مقولۀ پسماند فقط دفع زباله‌های عادی و در واقع بی‌خطر را دارند. زباله‌های پرخطری مثل زباله‌های بیمارستانی و شیمیایی باید از مبدأ بی‌خطرسازی شده و تحویل سازمان پسماند شهری شوند. شهرداری نیز بعد از بی‌خطر شدن وظیفۀ دفع و دفن پسماند را به هر طریق ممکن بر عهده دارد.
دفع و بی‌خطرسازی پسماند کلینیک‌ها و مطب‌ها به چه شکل است؟
در تبریز مراکز درمانی دانشگاهی و غیردانشگاهی (دولتی و خصوصی) تحت نظارت دانشگاه علوم پزشکی تبریز ملزم به امحاء زباله‌های پرخطر و بی‌خطرسازی آن‌ها هستند، بازدیدهای دوره‌ای از این مراکز انجام می‌شود و تمام مراکز نمایندۀ بهداشت حرفه‌ای و محیط دارند. در خبرها نیز آمده بود که دفع و بی‌خطرسازی پسماند بیمارستای مرکز آموزشی امام رضا (ع) در وضعیت مطلوبی است. اما در خصوص کلینیک‌ها و مطب‌ها وضعیت به چه شکل است؟
دانشگاه علوم پزشکی پروتکل‌های لازم برای تفکیک را به مراکز ابلاغ کرده، تمپلت‌هایی در این مطب‌ها و مراکز قابل رؤیت است اما در بیشتر موارد، پسماندهای عفونی این مراکز (گرچه کم‌خطرتر از پسماندهای بمارستانی هستند) در مطب تفکیک می‌شوند اما در نهایت در باکس‌های زبالۀ عادی تخلیه می‌شوند و در واقع عملاً تفکیکی صورت نمی‌گیرد. این مشکل در یک سال اخیر که ماسک‌ها و دستکش‌های یکبار مصرف آلوده نیز به تمام پسماندها اضافه شده‌اند خود را بیش از پیش به رخ می‌کشد.
با توجه به حجم بالای مطب‌ها و مراکز درمانی و پزشکی در شهر تبریز به نظر می‌رسد که نظارت بر تک تک آن‌ها کاری مشکل و حتی غیرممکن باشد و این به عهدۀ خود افراد شاغل در این حوزه است که در این مورد تا چه حد احساس مسئولیت داشته باشند. در این حوزه نیز بخش خصوصی وارد عمل شده و با ارائۀ دستگاه‌هایی برای بی‌خطرسازی سعی در حل این مشکل داشته است اما اغلب جامعۀ هدف، به ویژه مطب‌ها و کلینیک‌های خصوصی به دلیل هزینه‌های بالا وارد مقولۀ تجهیز به دستگاه امحاء نمی‌شوند.
زباله‌های آلودۀ مطب‌ها وارد باکس‌های عادی می‌شود
بدین‌ترتیب زباله‌های آلودۀ مطب‌ها وارد باکس‌های عادی می‌شود، عده‌ای زباله‌گرد غیرمجاز بدون رعایت بهداشت و ایمنی در این باکس‌های عادی به دنبال زبالۀ بازیافتی می‌گردند و در نهایت ویروس‌ها و میکروب‌ها در سطح شهر می‌چرخند. ناگفته نماند با این‌که ادعا می‌شود بیمارستان‌های تبریز در دفع پسماندهای عفونی درست عمل می‌کنند اخیراً در فضای مجازی فیلمی منتشر شد که نشان می‌داد زباله‌های عفونی و آلودۀ یکی از بیمارستان‌ها دولتی تبریز در باکس زبالۀ عمومی تخلیه شده و در نتیجه گویا نظارت‌ها نیز در این حوزه چندان کارساز نیستند.
چنین است که بعد از بررسی تمام جوانب باز هم به موضوع مهم فرهنگ‌سازی و حس مسئولیت اجتماعی می‌رسیم. این‌که خانوارها در تفکیک پسماندهای بازیافتی و جامعه‌ی پزشکان و پرستاران در تفکیک زباله‌هایی عفونی و بی‌خطرسازی آن‌ها تا چه حد به نقش و مسئولیت اجتماعی خود باور داشته باشند. بدون شک زیرساخت‌ها و بسترسازی از طرف ارگان‌‌های ذیربط بحث مهمی است که در تبریز کمبودهای زیادی دارد اما مبدأ را نیز نباید نادیده گرفت.
