به گزارش پایگاه خبری یازاکو، یکی از شخصیتهای پیچیده تاریخ آذربایجان حیدرخان تاری‌وئردیوف مشهور به حیدرخان عموغلی هست. حیدرخان فرزند میرزا علی اکبر افشار هست که همراه با برادرش به عثمانی رفته و در شهر گومری و قارص به فاصله ۴۵ کیلومتری هم زندگی می کردند.در جنگ ۱۸۸۴ مابین روسیه و عثمانی گومری به تصرف روسیه درآمد و دو برادر از هم جدا شدند. پسر مشهدی علی اکبر حیدر بود و برادر دیگر سه پسر به نامهای ابراهیم آقا که در ماجراهای مشروطبت ابراهیم آقا قارصلی ، آیدین پاشا و حسن بیگ بودند.
هم حیدرخان و هم ابراهیم آغا هر دو به سوسیال دموکراتهای انقلابی روسیه علاقمند بودند که تلاششان بیشتر پیشبرد انقلاب از طریق خشونت بود.عموما مجاهدین قفقاز وارد شده در حرکات مشروطبت تز مبارزه مسلحانه داشتند. حیدرخان بانی ترورهای امین السلطان صدراعظم، ترور نافرجام محمدعلیشاه، ترور شجاع نظام مرندی، سیمیتقو و کردهای شورشی بود. تصرف دو شهر خوی و سلماس از دست دولتیان با حملات مسلحانه دستجات حیدرخان و پسرعمویش ابراهیم آقا بود. پس از تصرف آذربایجان توسط روسها، مشروطه خواهان از جمله حیدرخان به تهران رفتند و اساس حزب دموکرات ایران توسط حیدرخان و محمدامین رسول زاده پایه ریزی شد. با ترور سیدعبدالله طباطبایی انگشت اتهام به سوی حیدرخان اشاره رفت و با اولتیماتوم روسها رسول زاده، حیدرخان و تقی زاده به استانبول رفتند. این سه یار دبستانی بعدها سرنوشت متفاوتی داشتند. تقی زاده از بانیان ایران نو را برپایه و محور زبان فارسی و انکار ادبیات ترکی شد. رسول زاده جمهوری آذربایجان را با تم ترکی ایجاد کرد و اولین رئیس دولت جمهوری مسلمان جهان شد.
حیدرخان نیز در جنگ اول در صف عثمانی برعلیه عثمانی جنگید و سپس در اروپا با لنین آشنا شد و اولین موسس حزب کمونیست ایران شد. وارد تشکیلات جمهوری شوروی گیلان شد و وزیرخارجه دولت میرزاکوچک خان شد. هدف وی کلا مبارزه با امپریالیزم انگلیس و برپایی اصول سوسیالیزم علمی در ایران بود. افکار حیدرخان نتوانست توسط قشر سنتی جنگلی ها هضم شود و وی بالاخره در درگیری داخلی جنگلی ها کشته شد. اما پسرعمویش ابراهیم آقا قارصلی در بهبوهه جنگ اول جهانی جمهوری آراز تورک را در خط فاصل رود ارس، قارص و ایغدیر ایجاد کرده منطقه را از دست ارامنه مهاجم دور نگه داشت. وی نیز رئیس حکومت آنجا بود. این جمهوری سپس وارد ترکیب عثمانی شکست خورده از جنگ شده و ابراهیم آقا رئیس بلدیه قارص شد.متاسفانه وی در درگیری های جناحی اوایل تشکیل ترکیه، مغضوب جناح آتاتورک شده و با فقر و تهیدستی متاسفانه فوت می کند.برادرش آیدین پاشا نیز در اورمیه بوده و هنگامیکه به کمک اهالی سلماس می رفته در کمین اکراد عمرخان زیندشتی می افتد و کشته می شود.برادر دیگرش حسن بیگ هم که تحصیلات آکادمیک حقوق داشته جان سالم بدر میبرد و داماد مجدالسلطنه معروف اورموی می شود.
آذربایجان و آذربایجانیان چه اعجوبه هایی بودند؟!!
