یازاکو، محمد فرج پور باسمنجی_ قلعه تاریخی موسوم به 《مانداگارانا 》واقع در محله یالدور مرند ،که از اواخرحکومت قاجار و پهلوی اول با کاوش های باستان شناسان خارجی و داخلی بعنوان یکی از نشانه های تمدنی و سکونتگاهی بشریت شناخته شده است. متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد است. تحقیقات میدانی کارشناسان وقت میراث فرهنگی در دوره پهلوی نشان می دهد یکی از نشانه های تمدنی دنیا و ایران در سرزمین آتروپاتان یا آذربایجان در شرق شهر کنونی مرند واقع شده که اهمیت این منطقه تاریخی کارشناسان وزارت خانه های وقت اطلاعات و جهانگردی،و فرهنگ و هنر را بر آن کرد که در سال ۱۳۴۶ پرونده کارشناسی آن را مفتوح،تکمیل و ثبت ملی کنند.این قلعـه در هزاره چهارم قبل از میلاد یعنی ۶۰۰۰ سال پیش بنا گردیده است و لادیمیرمینورسکی این قلعه را ازنوع قلعه‌های خشتی (اورا تویی) میداند که در حمله سارگون دوم پادشاه آشور تخریب شده است.
ویلیاطرجکسون امریکائی نیز قلعه مرند را باقیمانده یکی از آتشکده‌های دوره ساسانی می‌شمارد و می‌گوید که مرند روزگاری در عهد ساسانیان پایتخت شهرستان 《واسپورگان》بوده است.جالب اینکه تاریخ‌شناسان بزرگی همچون هرودوت، گرنفون و بطلمیوس در ۲,۲۰۰ سال پیش، از مرند با نام مانداگارانا یاد کرده‌اند. بنابراین، به‌نظر می‌رسد مرند نام خود را از آتشکده مانداگارنا یا مانداگارانا گرفته باشد.حدود ۱۰۰ سال پیش ویلیامز جکسون، باستان‌شناس و جهانگرد آمریکایی از تپه آتشکده‌ای یاد کرد و گفت :که مرند در دوره ساسانیان رونق فراوانی داشته و پایتخت واسپورگان بوده است. وجود بقایای آتشکده در تپه خاکستری تاییدی بر این نظر محسوب می‌شود.
در سفر اخیر نگارنده این سطور به مرند متاسفانه این اثر ارزشمند تاریخی ایران به حال خود رها شده و به محل اتراق معتادان،بازی کودکان و مکانی برای مسابقه موتور سوران و دوچرخه سواران در آمده است.
و گردشگران ایرانی و خارجی از کوچه های اطراف نظاره گر تخریب و فرسایش این اثر کم نظیر تاریخی هستند.و زباله و…دور تا دور آن را آلوده ساخته وصحنه مشمیز کننده وچشم آزاری ایجاد شده و کودکان با تجمع برای تفریح همراه باتخریب کودکانه بر استهلاک و فرسودگی آن می افزایند و از حافظان و راهنمایان میراث و شهرداری هم خبری نیست.بقایای این اثر تاریخی می تواند در صورت مرمت و بازسازی واقدامات متناسب مرتبط با نگهداری از آن و گشودن به روی گردشگران ایرانی و خارجی برای معرفی پیشینه های ماندگار این سرزمین مقاومت در مقابل اشغالگران روس وعثمانی از جمله آثار در خور توجه و اهمیت محسوب شود با این وصف، به یاد فیلم مستندی افتادم که سنگ لعاب زده ای را در فرانسه نشان می‌داد که ۲۵۰ سال پیش ناپلئون بناپارت با معشوقه اش نشسته و چایی میخورد و اکنون به محل بازدید توریست های ملل تبدیل شده است، و در جذب ۱۰۰ میلیون گردشگر به فرانسه ۶۳ میلیون نفری و کسب در آمدهای سرشار،نقش دارد. واقعا دریغ از اندکی احساس مسوولیت مدیران ادارات ذی ربط نسبت به ارزشمندترین سرمایه های تاریخی این شهرستان پر آوازه ، فرهنگی وتاریخی ،آیا روزی ،روزگاری مسوولینی پیدا خواهد شد که به تاریخ و ارزشمندترین هستی معنوی جامعه و داشته های باشکوه گذشته آنچنان که باید ارج نهد ؟؟؟ومساعی وکوشش مستحسن در خور اهمیت تاریخی آن انجام دهد تا نام نیکی از خود بیادگار گذارد ،انشا الله که بزودی چنین مسوولی یا متولیان محترم وآگاه را ملاقات و دریابیم بمنه وکرمه !!؟؟؟
