به گزارش یازاکو، فرش دستباف ایرانی، میراثی ماندگار از فرهنگ و هنر سرزمین کهن ایران است که قرن‌ها به‌عنوان نماد اصالت، خلاقیت و ذوق ایرانی در سراسر جهان شناخته می‌شود. با این حال، این هنر-صنعت ارزشمند در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی همچون افزایش هزینه‌های تولید، کمبود مواد اولیه مرغوب، کاهش تقاضای جهانی، رقابت تنگاتنگ با محصولات ماشینی و کپی‌برداری کشورهای دیگر روبه‌رو شده است. مشکلات مربوط به صادرات، نبود حمایت‌های کافی و کمرنگ‌شدن نقش فرش در سبد خرید خانوارها نیز، آینده این صنعت دیرینه را با ابهاماتی جدی مواجه کرده است.
در این میان تولیدکنندگان فرش آذربایجان شرقی به عنوان یکی از قطب های تاریخ هنر-صنعت فرش هم با مشکلاتی مثل کاهش تقاضای جهانی، گرانی مواد اولیه، نبود حمایت کافی و حضور رقبای خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
این استان از دیرباز یکی از خاستگاه‌های اصلی قالیبافی در ایران بوده است. تبریز، به‌ویژه در دوران صفویه، به‌عنوان مهم‌ترین مرکز تولید و تجارت فرش ایران شناخته می‌شد و قالی‌های تبریز در دربارهای اروپایی جایگاه خاصی داشتند.
فرش تبریز به‌دلیل ظرافت، ریزبافی، تنوع طرح و رنگ و استفاده از مواد اولیه مرغوب، شهرت جهانی دارد. بسیاری از فرش‌های این خطه در موزه‌ها و مجموعه‌های معتبر دنیا نگهداری می‌شوند.
قالیبافی در شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی گسترده است، به طوری که تا حدود یک دهه قبل گفته می شد نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت استان از این محل ارتزاق می کنند؛ از تبریز و هریس گرفته تا سردرود و اسکو. هر منطقه سبک و نقشه مخصوص به خود را دارد؛ مثل فرش هریس که به استحکام و نقش‌های هندسی مشهور است.
فرش تبریز، شناسنامه هویت ایرانی
در همین پیوند رئیس مرکز ملی فرش ایران در نشست فعالان و دست‌اندرکاران حوزه فرش دستباف در تبریز گفت: آذربایجان‌شرقی به ویژه تبریز، زادگاه و پشتوانه اصلی فرش دستباف ایران است و این جایگاه برای ما بسیار ارزشمند و پرافتخار است.
زهرا کمانی با بیان اینکه تدوین سند تحول فرش دستباف در دستور کار است، اظهار داشت: کارگروه ویژه‌ای در این زمینه تشکیل شده و جلسات متعددی برای تدوین این سند برگزار می‌شود. باید جایگاه فرش تبریز و تنوع بی‌نظیر آن به‌عنوان شناسنامه و برند ایرانی در این سند به‌طور جدی لحاظ شود.
رئیس مرکز ملی فرش ایران با یادآوری نارضایتی فعالان از ادغام این مرکز در گذشته گفت: یکی از اولین اقدامات ما بازگرداندن مرکز ملی فرش به ساختار مستقل بود. امروز این مرکز ذیل معاونت بازرگانی وزارت صمت به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کند و با حمایت نمایندگان مجلس و همراهی فعالان حوزه‌ی فرش، جایگاه نظارتی و اجرایی خود را بازیافته است.
وی تشکیل شورای عالی فرش دستباف در ابتدای دولت جدید را از اقدامات اساسی عنوان کرد و ادامه داد: این شورا با هدف هماهنگی میان بخش خصوصی و دولتی تشکیل شده و اتاق‌های بازرگانی در تهران، تبریز و دیگر استان‌ها نقش مؤثری در توسعه‌ی صادرات فرش ایفا خواهند کرد. امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، موضوع پیمان‌سپاری ارزی است که با پیگیری‌های مستمر و مصوبات جدید، در مسیر اصلاح قرار گرفته است.
وی بیمه قالیبافان را از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان این حوزه دانست و گفت: این مطالبه‌ی تاریخی باید با همکاری مجلس و دستگاه‌های ذی‌ربط در بودجه‌ی سال آینده تثبیت شود. چهار میلیون و هشتصد هزار بیمه‌پرداز بالقوه در این حوزه وجود دارد که تاکنون از حمایت کافی برخوردار نبوده‌اند.
رئیس مرکز ملی فرش ایران با تأکید بر ضرورت ورود به بازارهای جهانی دیجیتال خاطرنشان کرد: متأسفانه حضور فرش ایران در پلتفرم‌های بزرگی مانند آمازون و علی‌بابا بسیار ضعیف است. ما باید با همکاری تجار و اتاق‌های بازرگانی بستر لازم را برای معرفی و فروش آنلاین فرش ایرانی در سطح جهانی فراهم کنیم.
تدوین بسته حمایتی از فرش دستباف آذربایجان شرقی
استاندار آذربایجان‌شرقی هم با اعلام اینکه بسته حمایتی ویژه‌ای برای هنر صصنعت فرش دستباف استان تهیه شده که تقویت بازاریابی و برندسازی علمی متناسب با بازارهای جهانی از ارکان اصلی آن است، خاطرنشان کرد: در شرایط تحریم، فرش و صنایع دستی می‌توانند تاب‌آوری اقتصاد کشور را تضمین کنند.
بهرام سرمست با بیان اینکه هنر-صنعت فرش نه تنها میراث فرهنگی که سرمایه اقتصادی ارزشمندی برای استان و کشور است، اظهار داشت: پس از کش‌وقوس‌های فراوان، جایگاه مرکز ملی فرش کشور تثبیت شده است و این موضوع می‌تواند آغازگر فصل جدیدی در سیاست‌گذاری و حمایت از این هنر-صنعت باشد.
وی گفت: از مرکز ملی فرش انتظار داریم مسائل مرتبط با صنعت فرش تبریز را در سطح ملی پیگیری کند.
استاندار آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه در استان ۱۰ زنجیره ارزش اولویت‌دار تعریف شده است، گفت: یکی از مهم‌ترین این زنجیره‌ها، زنجیره فرش دستباف است.
وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از مطالبات جدی فعالان این هنر صنعت، بیمه قالیبافان است، گفت: این موضوع یک خواسته تاریخی و به حق است که باید با همکاری نمایندگان مجلس در مسیر قانون‌گذاری قرار گیرد و در بودجه سال آینده لحاظ شود.
سرمست همچنین بر ضرورت سرمایه‌گذاری در آموزش و انتقال مهارت به نسل جوان تأکید کرد و گفت: نباید اجازه دهیم فرش دستباف تنها به میراث گذشتگان تبدیل شود.
وی با تاکید بر اینکه این هنر باید روزآمد و متناسب با سلیقه نسل جدید و بازار جهانی بازآفرینی شود، اظهار کرد: در این مسیر، فناوری‌های نوین، تجارت الکترونیک و فروش مستقیم بدون واسطه نقش مهمی دارند.
وی برگزاری نمایشگاه‌های دائمی فرش، به ویژه نمایشگاه بین‌المللی تهران و رویدادهای خارجی را از دیگر اولویت‌ها دانست و اظهار کرد: فرش تبریز باید در دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی کشور جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
استاندار آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه این هنر، بخش جدایی‌ناپذیر هویت فرهنگی تبریز و عامل مهمی در توسعه گردشگری فرهنگی استان است، خاطرنشان کرد: رقبای خارجی و داخلی ما از نام و برند فرش تبریز بهره‌برداری می‌کنند.
وی با بیان اینکه صیانت از این برند ملی و جلوگیری از کپی‌برداری داخلی و خارجی از مهم‌ترین وظایف مرکز ملی فرش است، اظهار امیدواریی کرد با انسجام دستگاه‌ها و همراهی فعالان این صنعت، شاهد شکوفایی دوباره فرش تبریز در سطح ملی و جهانی باشیم.
دولت زمینه واردات مستقیم مواد اولیه فرش را فراهم کند
رئیس اتاق بازرگانی تبریز با بیان اینکه صنعت فرش استان با مشکلات اساسی روبه‌روست، گفت: دو مشکل کلیدی در این بخش وجود دارد؛ نخست هزینه بالای مواد اولیه و دوم نبود راهکار مؤثر برای بازاریابی و بازارسازی در سطح بین‌المللی. امروز مواد اولیه با قیمت‌های بسیار بالا به دست تولیدکنندگان می‌رسد و همین موضوع باعث افزایش بهای تمام‌شده و کاهش قدرت رقابتی فرش ایران در بازارهای جهانی شده است.
یونس ژائله با اشاره به اینکه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت فرش، مافیای مواد اولیه از جمله ابریشم و پشم است که قیمت‌ها را به شکل غیرمنطقی افزایش داده‌اند، گفت: اگر دولت و بانک‌ها شرایط واردات مستقیم مواد اولیه با قیمت مناسب از کشورهای دیگر را فراهم کنند، هزینه تولید کاهش یافته و امکان رقابت در بازارهای جهانی بیشتر خواهد شد.
رئیس اتاق تبریز همچنین بر اهمیت حضور در بازارهای نوین جهانی تأکید کرد و گفت: امروز بازاریابی فقط به نمایشگاه حضوری محدود نمی‌شود. باید از پلتفرم‌های بین‌المللی مانند آمازون و علی‌بابا برای معرفی و فروش فرش ایرانی استفاده کنیم. این کار نیازمند طراحی یک زیرساخت دیجیتال توسط اتاق بازرگانی و همراهی فعالان بخش خصوصی است.
وی با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت سفارتخانه‌ها و رایزنی‌های بازرگانی ایران در کشورهای هدف افزود: باید نمایشگاه‌های دائمی فرش در بازارهایی همچون دوبی، دوحه و مسقط راه‌اندازی شود. همچنین با تغییر ذائقه‌ی مشتریان جهانی، طراحی فرش باید متناسب با دکوراسیون‌های مدرن روز دنیا بازنگری شود. اگر آموزش‌های لازم در این زمینه به تولیدکنندگان ارائه شود، می‌توانیم محصولات جدید و متناسب با نیاز بازارهای جدید نیز عرضه کنیم.
وی با بیان ایینکه صنعت فرش آذربایجان‌شرقی امروز به همدلی، انسجام و تصمیم‌گیری شفاف نیاز دارد، گفت: نباید جلسات به گفت‌وگوهای بی‌نتیجه ختم شود و همه بخش‌ها باید با یکدیگر همکاری کنند تا این صنعت تاریخی و ارزشمند، دوباره جایگاه واقعی خود را در اقتصاد ملی و بازارهای جهانی به دست آورد.
بهترین زمان بازآفرینی هنر صنعت فرش است
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌شرقی هم با یادآوری تاریخ درخشان صادرات فرش دستباف ایران افزود: در دهه ۶۰ صادرات فرش کشور بر حسب میلیارد دلار بود، اما امروز این عدد به حدود ۵۰ میلیون دلار کاهش یافته است و این روند نشان می‌دهد که غفلت جدی در این هنر-صنعت رخ داده است.
صابر پرنیان گفت: اگر بتوانیم دوباره جایگاه واقعی فرش را احیا کنیم، نه تنها به اقتصاد ملی کمک بزرگی خواهد شد بلکه به ایجاد ثروت پایدار نیز منجر می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه امروز بهترین زمان برای بازآفرینی این صنعت است، گفت: بسته جامع کارشناسی برای صنعت فرش استان تهیه شده که می‌تواند نقشه راهی جدی برای حرکت رو به جلو باشد.
پرنیان گفت: فرش تبریز و آذربایجان‌شرقی میراثی ارزشمند است و اگر با عزم جدی همه بخش‌ها همراه شود، می‌تواند دوباره جایگاه خود را در جهان به دست آورد.
رفع تعهد ارزی و بیمه قالیبافان، مطالبه اساسی فعالان فرش دستباف
رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف آذربایجان‌شرقی، با اشاره به تاریخچه و اهمیت این صنعت گفت: فرش دستباف سرمایه‌ای ملی و ثروتی فرهنگی و اقتصادی برای ایران به شمار می‌رود.
احد هریسچیان، یکی از مشکلات جدی فعالان این حوزه را مسئله رفع تعهد ارزی دانست و افزود: یکی از دلایل اصلی کاهش صادرات فرش، مشکلات ناشی از رفع تعهد ارزی و نبود سازوکار مناسب برای بازگشت ارز به کشور است و تا زمانی که این معضل حل نشود، نمی‌توان انتظار رونق دوباره در صادرات فرش را داشت.
هریسچیان با تأکید بر ضرورت حمایت‌های بیمه‌ای از قالیبافان خاطرنشان کرد: قالیبافان، پایه و اساس این صنعت هستند و بدون تأمین معیشت و امنیت شغلی آنان، امکان تداوم تولید وجود ندارد. یکی از مطالبات جدی ما، گسترش پوشش بیمه‌ای برای قالیبافان است تا آنان با آرامش بیشتری به کار خود ادامه دهند.
وی بر لزوم حضور مؤثر در نمایشگاه‌های خارجی اشاره کرد و گفت: در دهه‌های گذشته، حضور در نمایشگاه‌های معتبری همچون هانوفر آلمان و مسکو بسیار موفق بود و زمینه معرفی فرش ایران در سطح جهانی را فراهم می‌کرد. اما امروز به دلیل تحریم‌های ظالمانه، حتی برگزاری نمایشگاه در اروپا با مشکلاتی مواجه شده است. ما نیازمند تقویت ارتباط با رایزنی‌های بازرگانی ایران در کشورهای مختلف هستیم تا بازارهای هدف به شکل علمی و عملیاتی شناسایی و توسعه یابند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف آذربایجان‌شرقی گفت: فرش دستباف ایران و به ویژه فرش تبریز همچنان ظرفیت جهانی شدن را دارد، به شرط آنکه موانع پیش روی صادرات رفع شود، بیمه قالیبافان به‌طور کامل برقرار گردد و برنامه‌ای جامع برای بازاریابی بین‌المللی تدوین شود.
رئیس مرکز ملی فرش در جریان سفر به آذربایجان شرقی، از کارگاه‌های خانگی، فروشگاه‌های فرش و کارگاه رنگرزی تبریز ، اسکو و هریس بازدید کرد و پشت دار قالی نشست تا با تجربه دشواری گره زدن بر دار قالی، اهتمام بیشتری برای باز کردن گره های موجود در مسیر رونق این هنر صنعت داشته باشد .
آذربایجان شرقی یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید و صادرات فرش ایران به شمار می‌رود و قالیبافی برای بسیاری از خانوارهای روستایی و شهری این استان منبع درآمد اصلی است.
سلیمانی رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی از فعالیت ۲۰۰ هزار نفر در حوزه فرش دستبافت استان و تولید سالانه ۵۰۰ هزار مترمربع فرش در این حوزه به رغم پایین بودن حاشیه سود در این عرصه خبر داده است.