به گزارش یازاکو، بی گمان بسیاری از ما در صفحات فضای مجازی یا در برنامه های تلویزیونی صحنه هایی از فرونشست زمین را مشاهده کرده ایم و حداقل با ظاهر این پدیده آشنایی داریم، گویی زمین دهان باز می کند تا هر آنچه بر رویش قرار دارد، را ببلعد؛ پدیده ای که از آن به زلزله خاموش تعبیر می شود و گاه حتی پر مخاطره تر از زلزله است، زیرا ترمیمش، زمانی ده ها هزار ساله می طلبد.
فرونشست، حرکت رو به پایین سطح زمین است که معمولا به علت خروج رطوبت از درون توده خاک رخ می‌دهد؛ بر اثر این پدیده، سازه‌ها و زیرساخت‌های سطحی به درون زمین کشیده می‌شوند و به طور جدی آسیب می‌بینند. فرونشست زمین، پیامدهای اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی زیادی را در پی دارد، به عنوان مثال، آسیب به زیرساخت‌هایی نظیر راه، هزینه‌های قابل‌توجهی را به کشور تحمیل می‌کند و بر روی اقتصاد نیز تاثیر می‌گذارد و طبیعتا بر روی کیفیت زندگی مردم اثر منفی دارد.
همچنین فرونشست زمین با کاهش ظرفیت آبخوان‌ها، موجب ایجاد مشکل در سیستم‌های تامین و توزیع آب می‌شود، نحوه بروز فرونشست بدین ترتیب است که وقتی میزان آب خروجی از آبخوان بیشتر از آب ورودی به آن باشد، زمین شروع به جابجایی می‌کند.
با جابجایی و تغییر وضعیت سطح زمین، زیرساخت‌های روی آن آسیب می‌بینند، ساختمان‌ها به سمت ناحیه فرونشست منحرف می‌شوند؛ فونداسیون سازه‌ها ترک برمی‌دارند؛ و جاده‌ها تغییر شکل می‌دهند، فرونشست‌های ایجاد شده برای مدت‌های طولانی باقی می‌مانند، حتی یک فرونشست بیش از ۵۰ هزار سال طول می‌کشد تا از بین برود.
این واقعه اگر در مناطق مسکونی روی دهد، تبدیل به فاجعه ای جبران ناپذیر می شود، از این‌رو، مطالعه این پدیده و یافتن راه‌حل‌های عملی برای پیشگیری و مقابله با آن، یک موضوع بسیار مهم در حوزه‌های مرتبط با علوم زمین و مهندسی سازه به شمار می‌رود.
کشور ما، چندین سال است که درگیر پدیده خطرناک فرونشست زمین است؛ وضعیت اقلیمی خشک و نیمه خشک ایران، خشکسالی های پی در پی چند سال اخیر و افزایش جمعیت، همه و همه دست در دست هم داده و البته با همراهی مدیریت ناکارآمد منابع آبی، شهرها، روستاها و صحراهای کشور را در معرض فرونشست قرارداده اند، به عنوان مثال، اصفهان، یکی از کلان شهرهای کشور، با سرعتی پیش رونده در حال فرونشست است، در زیر سطح این شهر در گستره‌ای حدود ۲ هزار و ۷۰۰ کیلومترمربع، چیزی جز حفره‌های خالی و هوا باقی نمانده و حجم آب مورد نیاز برای پر کردن این خلأها به حدود ۲۳ میلیارد مترمکعب می‌رسد. فرونشست سالانه زمین در اصفهان حدود ۲۰ سانتی‌متر برآورد شده است؛ موضوعی که اگر ادامه یابد، به گفته کارشناسان، در ۳۰ سال آینده کل شهر اصفهان حدود ۶ متر پایین‌تر خواهد نشست.
در تهران نیز وضعیت به همین منوال است؛ استان تهران با جمعیتی حدود ۱۵ میلیون نفر و تراکم جمعیتی حدود ۱۹ برابر کل کشور، با چالش جدی فرونشست زمین مواجه است، فرونشستی که سالانه بین ۱۲ تا ۲۵ سانتی‌متر است. این آمار و ارقام، در دیگر شهرهای کشور نیز کم و بیش در همین حد و حدود بوده و تمام اینها، زنگ خطری است برای یافتن راهکار پیشگیرانه و چاره اندیشی، قبل از اینکه فاجعه رخ دهد.
مطابق اخبار و سخنان مسوولین مربوط، تاکنون واقعه مهمی مربوط به فرونشست زمین در تبریز گزارش نشده، اما می توان انتظار داشت با شرایط آبی موجود در تبریز، احتمال وقوع آن ممکن باشد، گسترش و توسعه بی رویه مناطق و شهرک های صنعتی، افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش فضاهای سبز شهری، و مهمتر از همه کاهش بسیار چشمگیر بارندگی ها در سالیان اخیر، تصویر چندان خوشایندی را از وضعیت ذخایر آبی در این شهر به دست نمی دهد، لاجرم، نوک پیکان به سمت برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی آب برمی گردد و اینجا، همان نقطه خطر است؛ زیرا که خالی شدن سفره های زیرزمینی آب و ایجاد خلا در سطوح زیرین شهر، خطر فرونشست زمین را قوت می بخشد، اما چاره کار چیست؟ و چگونه می توان علاج واقعه را قبل از وقوع کرد؟
اطلاع رسانی در خصوص مدیریت مصرف آب و جلوگیری از هدر رفت این مایه حیات، این روزها به انحنای مختلف انجام می شود؛ لیکن گامی مهمتر باید برداشت تا تدبیری اساسی اندیشیده شده و تبریز را با طبیعت و منابع طبیعی آن آشتی دهد.
شهرداری تبریز در چهار سال گذشته، به این موضوع پرداخته است؛ آن هم به شکلی زیربنایی تا آینده تبریز هم از این حادثه در امان بماند، فارغ از تغییر الگوی مصرف آب در فضاهای سبز، همچون تغییر گونه های زیرکشت و استفاده از روش های مدرن در آبیاری، حفر چاه های جذبی نیز در سطح شهر در دستور کار قرار گرفته است؛ به گفته شهردار تبریز، افزون بر یکهزار حلقه چاه جذب توسط مناطق دهگانه و برخی سازمان ها حفر شده که در نوع خود قابل توجه است.
با گریزی به نحوه عملکرد این چاه ها، می بینیم که چاه های جذبی آب های وارد شده به داخل آن را از طریق خاک دیواره جذب کرده و به لایه های زیرزمینی تزریق می کنند و این ساده ترین توضیح درباره عملکرد چاه های جذب است، این اقدام به عنوان یک طرح زیربنایی در حفظ منابع آبی و ایضا در حفظ بافت و محیط زیست شهری ارزیابی می شود؛ به ویژه که تبریز به عنوان پایتخت محیط زیست کشورهای آسیایی، باید بیش از پیش میزبان چنین طرح هایی باشد.
گامی که مدیریت شهری تبریز به عنوان متولی امور شهری در این زمینه برداشته، ثمره ای پایدار در خصوص صیانت از منابع زیرزمینی آب و در کنار آن، حفظ تبریز در معنای کامل کلمه خواهد داشت، قدر مسلم، نه موضوع آنقدرها ساده است که دیگر متولیان امر و نهادها و دستگاه های مرتبط خود را کنار بکشند و سنگینی این وظیفه عظیم را به گردن شهرداری بیاندازند و نه حفر چاه جذب به تنهایی می تواند این مشکل بزرگ را رفع کند.
بر این اساس رفع و رجوع این معضل زیست محیطی، به همتی جمعی نیاز دارد؛ از شهروندان گرفته تا مدیران رده های مختلف شهری، استانی و کشوری نباید از کنار آن به راحتی رد شوند و تبعات سنگین آن را نادیده بیانگارند.