به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از ایسنا، با توجه به پیشینه غنی آذربایجان به مرکزیت تبریز در تولید فرش‌های نفیس دستباف توسط هنرمندان خوشنام و ماهر، در سال ۱۳۹۴ این شهر به عنوان پایتخت جهانی فرش دستباف در یونسکو به ثبت رسید و خانه کلکته‌چی به عنوان دبیرخانه آن انتخاب شد.
هنر فرش تبریز در طول ۳۰۰۰ سال قدمت خود، قالی بافان هنرمند و با استعداد بسیاری را تربیت کرده که شمار آن در مخیله ما نمی‌گنجد. این هنر به حدی در بطن زندگی مردم خطه‌ی آذربایجان رخنه کرده که در هر گوشه ای از این دیار، ریشه‌های قالی بافی را می‌توان یافت.
از نخ‌هایی که با پشم گوسفندان منطقه بر روی دار قالی، هنر اصیل بافندگی را به تصویر می‌کشند تا دستان هنرمندی که با هر چرخش خود، تار و پودی از عشق را بر روی آن جاری می‌کنند، همگی نشانی از فرهنگ دیرین این مرزوبوم دارد.
بهروز خاماچی، تاریخدان برجسته تبریزی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تاریخ بافندگی در تبریز، می‌گوید: تبریز در بهترین نقطه ایران در شمال غرب فلات ایران و در یک چهارراه بین المللی قرار گرفته است که از شمال با روسیه، از غرب با عثمانی یا همان ترکیه امروز، از جنوب غرب با عراق و کشورهای عربی خاورمیانه و از شرق با ایران مرکزی ارتباط دارد.
وی با بیان این‌که از روزگاران قدیم، تبریز مرکز بافت بهترین صنایع دستی به ویژه فرش بوده است، تاکید می‌کند: سه نوع فرش دستباف با نام‌های تبریز بافت، هریس بافت و روستا بافت در منطقه آذربایجان تولید می‌شد.
وی اظهار کرد: از سال ۷۰۰ هجری یعنی دوران ایلخانان، شهر تبریز و روستاهای اطراف آن از مراکز تولید بهترین قالی‌ها بوده و بهترین مصالح اولیه فرش یعنی ابریشم و پشم قالی بافی و رگه‌های گیاهی در اختیار روستاییان این منطقه قرار داشت، از طرف دیگر نیز بانوان این دیار از نوعی ذوق و قریحه و ابتکار و هنر بهره مند بودند.
خاماچی می‌گوید: عمده تولیدات فرش از شهرستان‌های مختلف استان چون اهر، هریس، مهربان، شربیان و بستان آباد و همه فرش‌های قالی بافی تبریز و حومه در بازارهای شهر تبریز به مشتریان عرضه می‌شوند.
اکنون فرش تبریز، هنری به قدمت چندین هزار سال و با هنرمندان بی شمار خود، این روزها در خلا توجه مسئولان قرار دارد. از افزایش مخارج زندگی بافندگان گرفته تا مشکلات بیمه و صادرات فرش تبریز، در نهایت موجب شده تا خیل عظیمی از هنرمندان شغل بافندگی و خروج از این هنرصنعت را بر ماندن، ترجیح دهند.
فهرست
کرونا، جامعه قالیبافی و هنرمندان عرصه فرش را تهدید می‌کند
در این راستا اسماعیل چمنی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص مشکلات تولید و صادرات فرش، بیان می‌کند: شرایط محیط کاری قالیبافان و هنرمندان تولید فرش آذربایجان، سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند.
وی با اشاره به تاثیرگذاری شیوع کرونا بر جامعه‌ی قالی بافی و بافندگی کشور، می‌افزاید: قالی بافی، شغلی است که شاغلان خانگی و کارگاهی آن بایستی در یک محیط بسته و کوچک، ساعت‌ها پشت دار قالی بنشینند و با تحمل سختی‌های کار، هنری با دستان خود خلق کنند اما حضور در این شرایط، احتمال سرایت کرونا را افزایش می‌دهد.
کاهش ۳۰ درصدی جامعه فرش آذربایجان شرقی
چمنی با تاکید بر این‌که متولیان در دوران کرونا در چارچوب قانون هم به کمک قالی بافان نیامده‌اند، می‌گوید: اکنون به دلایل مختلف با تعدیل و کاهش تعداد قالی بافان سطح کشور و استان مواجه هستیم. به گونه‌ای که اکنون شاهد خروج حداقل ۳۰ درصد از جمعیت ۲۰۰ هزار نفری اشتغال مستقیم و ۵۰۰ هزار نفری از جمعیت اشتغال غیرمستقیم حوزه تولید فرش استان هستیم.
وی با بیان این‌که افزایش بی رویه قیمت مواد اولیه، قطع بیمه قالی بافی و شرایط کرونایی باعث کاهش جمعیت قالی بافی استان شده است، تصریح می‌کند: با کاهش تعداد قالی بافان، میزان تولید فرش، شاغلان این حوزه و در نهایت حجم صادرات کاهش یافته است.
وی با بیان این‌که درآمد حاصل از قالی بافی، کفاف هزینه زندگی شاغلان این حوزه را نمی‌دهد، تاکید می‌کند: تحریم‌ها و تورم، درآمد قالی بافانی را که به ریال و تومان حساب می‌شود تحت تاثیر قرار داده و بسیاری شغل خود را از دست داده‌اند. تا زمانی که مسئله ارزش پول ملی حل نشود، هنر صنعت فرش آذربایجان، لطمات سنگینی خواهد خورد.
تحمل هزینه ۴۰ میلیونی برای بافت فرش شش متری خارج از توان بافندگان است
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز در خصوص مشکل افزایش قیمت مواد اولیه صنعت فرش مانند ابریشم، نقشه، لوازم قالی بافی و …، نیز می‌گوید: در حالی که دولت هیچگونه سوبسیدی برای خرید این مواد اختصاص نداده، افزایش هفت برابری قیمت مواد اولیه باعث شده است تا قالی بافان خانگی و کارگاهی توانایی خرید مواد اولیه قالی بافی را نداشته باشند چرا که یک قالی باف قادر نیست تا هزینه ۴۰ میلیون تومانی برای خرید مواد اولیه یک قالی شش متری را از زمان رنگرزی تا پرداخت را متقبل شود.
قطع بیمه ۵۰ هزار خانوار تولید فرش آذربایجان شرقی/ به مشکل دیرینه بیمه قالی بافی رسیدگی شود
وی با بیان این‌که طبق قانون ملی، قالی بافان سطح کشور باید از بیمه تامین اجتماعی بهره مند شوند، اظهار می‌کند: تا هفت سال پیش، نزدیک به ۹۰ هزار خانوار در سطح استان از بخش قالی بافی بیمه شده بودند اما تاکنون به جای افزایش، به بهانه‌های مختلف شاهد قطع بیمه ۵۰ هزار خانوار هستیم و اکنون تنها ۴۰ هزار خانوار در سطح استان (معادل ۲۰ درصد ظرفیت کل استان) تحت پوشش بیمه قالی بافی قرار دارند.
وی با بیان این‌که قطع بیمه یک قالی باف، باعث می‌شود که فرد انگیزه‌ای برای اشتغال نداشته باشد، از نمایندگان مجلس و دولت درخواست دارد تا به این مشکل دیرینه رسیدگی کنند.
چمنی در ادامه می‌افزاید: بافندگی، در عین تمامی بی توجهی‌ها و غفلت مسئولان، شغلی سخت و زیان آور است که انتظار داریم این مورد در اتخاذ تدابیر دولت و مجلس برای بیمه این قشر لحاظ شود چرا که یک قالی باف هر روز از صبح تا عصر در یک محیط بسته بدون حرکت می‌نشیند که ممکن است مشکلات تنفسی، استخوانی و … برای او ایجاد کند.
عدم ثبات نرخ ارز، مانع توسعه صادرات فرش
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز در ادامه با اشاره به مشکلات حوزه صادرات فرش نیز اظهار می‌کند: حوزه صادرات دارای چند مولفه بوده که پایه آن، تولید است. در شرایط کنونی که تولیدات فرش کشور کاهش یافته است، تاثیر آن بر روی صادرات نیز غیرقابل انکار است.
وی با بیان این‌که عدم ثبات نرخ ارز، دیگر مولفه تاثیرگذار بر کاهش میزان صادرات است، می‌گوید: وقتی صادر کننده‌ای نمی‌داند که در هفته آتی، نرخ ارز چه وضعیتی خواهد داشت، در یک سردرگمی قرار گرفته و حتی از صادرات نیز دست می‌کشد.
وی ادامه می‌دهد: مشکل دیگر این حوزه، زمان تعیین شده قانونی یک سال برای برگشت ارز است، در حالی که ممکن است یک فرش دیرتر از این زمان به فروش رسد، اما تعیین این زمان مشکلی بر مشکلات صادرکنندگان فرش افزوده است.
زمان قانونی برگشت ارز در صادرات فرش برداشته شود
چمنی تاکید می‌کند: باید زمان قانونی برای برگشت ارز در حوزه صادرات فرش برداشته شود، زیرا صادرکنندگان فرش، به دلیل بدهی که به تولیدکننده فرش دارند، ارز ناشی از فروش کالای خود را دیر یا زود به کشور بازمی‌گردانند ولی تعیین زمان برای آن باعث می‌شود تا صادرکننده ریسک نکند و از صادرات منصرف شود.
وی با بیان این‌که عامل دیگر مشکلات صادرات فرش کشور، تحریم است، اظهار می‌کند: برای صادرات فرش به کشورهایی که مشتری اصلی فرش ایرانی هستند، هم‌چون عربستان، باید از طریق کشور ثالث و به صورت غیرمستقیم اقدام شود.
کاهش شدید صادرات فرش از ۴۰۰ میلیون دلار به ۵۳ میلیون دلار!
چمنی در ادامه با تاکید بر این‌که تحریم‌ها بر صادرات و کاهش اشتغال، تاثیر بسزایی داشته است، می‌افزاید: میزان صادرات فرش ایرانی در سال‌های ۹۵ و ۹۶ نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار بود اما این رقم در سال ۹۷ به ۷۰ میلیون دلار و سپس در سال ۹۹ به ۵۳ میلیون دلار و اکنون در سه ماهه اول سالجاری به ۹ میلیون دلار رسیده است.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز با اشاره به صادرات به شیوه‌ی چمدانی نیز می‌گوید: این روش خروج فرش از ایران که نمی‌توان به عنوان نوعی صادرات به آن نگاه کرد، قبلا هم وجود داشت اما اکنون به دلیل تحریم‌ها تعدیل شده است.
صنعت فرش کشور بیشتر تحت تاثیر خودتحریمی قرار دارد
مراد بی‌شک، یک کارآفرین و تولیدکننده در حوزه صنعت فرش نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که بازار فرش در وضعیت راکد قرار دارد و فروش، بسیار کم است، می‌گوید: کرونا و اصل تحریم‌های خارجی بر کشور تنها یک عامل برای این وضعیت می‌توانند باشند اما عنصر خودتحریمی، عامل در عامل بازار راکد فرش بوده و صنعت فرش کشور بیشتر تحت تاثیر خودتحریمی قرار دارد.
وی با تاکید بر این‌که مسئولان امر در رابطه با صنعت فرش ایران و به خصوص تبریز دچار غفلت شده‌اند، متذکر می‌شود: تبریز، پایتخت فرش دستباف دنیا است و حتی این صنعت به عنوان دومین صنعت ارزآور کشور محسوب می‌شود اما دولت و نهادهای ذی ربط آنگونه که به صنعت نفت اهمیت می‌دهند، به حوزه فرش توجه ندارند.
نهاد مشخصی پاسخگوی مشکلات تولیدکنندگان فرش نیست
وی با انتقاد از پروسه‌های طولانی مدت بروزرسانی، اخذ مالیات و … شرکت تعاونی، ادامه می‌دهد: با توجه به تاکیدات و فرمایشات رهبر معظم انقلاب مبنی بر مانع زدایی‌ها از مسیر تولید داخلی، مسئولان نیز باید این سخن را سرلوحه خود قرار دهند و مانع‌های بیجا و به درد نخور را از مقابل راه فعالان و تولیدکنندگان بردارند تا کار و حرفه به سرعت پیش برود، در حالی که برای حوزه فرش یک نهاد مشخص پاسخگوی مشکلات تولیدکنندگان نیست و کارهای اداری آنقدر به طول می‌انجامد که باعث دلسردی تولیدکننده می‌شود.
بی‌شک می‌گوید: تبلیغات مناسب و سرمایه گذاری‌ها برای معرفی فرش تبریز و زمینه برای حضور مشتریان خارجی در نمایشگاه‌های داخلی تبریز تاکنون چندان وجود نداشته است و ما مجبور هستیم تا با تقبل هزینه‌های بالا محصولات خود را در وضعیت راکد کنونی برای فروش به تهران ببریم.
وی خاطرنشان می‌کند: در خصوص ارائه وام قالی بافان نیز از سوی دولت کم لطفی می‌شود؛ هم‌چنین عدم بیمه کارکنان حوزه فرش که در طول سه الی چهار سال گذشته شاهد بودیم، دست اندرکاران این حوزه را دلسرد کرده و امیدی برای ادامه فعالیت قالی بافان باقی نمی‌گذارد.
وی با اشاره به تعداد بافندگان فرش در استان، می‌گوید: این آمار، نشان‌دهنده توجه و اهمیت مردم استان به صنعت فرش است اما متاسفانه در مقابل این حجم عظیمی از توجه، از طرف مسئولان حمایتی دریافت نمی‌کنیم و با تداوم این روند به نظر می‌رسد عنوان مهدفرش دستباف از تبریز گرفته شود.
این تولیدکننده حوزه فرش می‌افزاید: قالی بافی، کار بسیار سختی است که باید چندین ساعت بدون حرکت پشت دار قالی نشست که این امر باعث شده قالی بافان با عوارضی چون دیسک کمر، مشکلات چشم، درد دستان، آرتروزهای زانو و … دست و پنجه نرم کنند و مخارج پزشکی بالایی برایشان ایجاد شود و حتی اکنون اکثریت قالی بافان مستاجر هستند.
بازار هدف برای فروش فرش نداریم
وی ادامه می‌دهد: تولیدکننده فرش در کشور زیاد است اما متاسفانه بازار هدف برای این حوزه نداریم و برای آن برنامه‌ای هم تدوین نشده است. در این حوزه هیچ تشویق و حمایتی از قالی بافان انجام نمی‌گیرد، در حالی که مسئولان نهادهای استانی و شهرستانی می‌توانند با تشویق مردم به خرید فرش‌های دستباف الگویی برای جامعه باشند.
وی با بیان این‌که با هر دار قالی که شروع به بافت فرش بر روی آن شود، ۲۲ نوع شغل پابرجا می‌ماند، می‌افزاید: فرش ایران در دنیا زبانزد است اما در داخل کشور خودمان بسیاری از افراد فرش‌های خارجی به خصوص فرش ترکیه را خریداری می‌کنند در حالی که جنس این فرش‌های خارجی از نوع پلاستیکی است و برای سلامت انسان مضر هستند.
خرید فرش‌های دستباف؛ گزینه خوب برای سرمایه گذاری
بی‌شک بیان می‌کند: خرید فرش‌های دستباف، سودده و گزینه خوب سرمایه گذاری هست و می‌توان فرش دستباف دست دوم را حتی با قیمتی بالاتر از قیمت خریداری شده فروخت، از سوی دیگر این فرش‌ها از جنس نخ‌های طبیعی بوده و بر روی حفظ سلامتی بدن نیز تاثیر می‌گذارند.
وی می‌افزاید: حمایت از صنعت فرش باید هم از طرف مردم و هم از طرف دولت انجام بگیرد. ارتباط دادن شرکت‌ها با یکدیگر و هم‌چنین استفاده از تولیدات داخلی در نهادهای مختلف کشور، حداقل کاری است که دولت برای رونق اقتصاد کشور می‌تواند انجام بدهد چرا که انتظار از کشورهای خارجی یک تفکر بیجا و غیرمنطقی است.
وی با بیان این‌که تمامی اختلافات و تفکرات غلط و کارهای خلاف در جامعه، عمدتا به خاطر بیکاری انجام می‌گیرد، تاکید می‌کند: ما با ایجاد اشتغال وحمایت از شاغلان به خصوص شاغلان عظیم حوزه فرش می‌توانیم این عوامل را به حداقل برسانیم.
مسئولیت اخذ و معرفی واجدین شرایط بیمه قالیبافی برعهده شرکت‌های تعاونی باشد
خانوم محمدی و آقای نوری، یک زوج کارآفرین و هنرمند در حوزه فرش و قالی در گفت‌وگو با ایسنا، مطرح می‌کنند که با توجه به عدم پوشش بیمه گزارهای جدید در حوزه قالیبافی، مسئولیت اخذ و معرفی واجدین شرایط بیمه قالیبافی می‌تواند برعهده شرکت‌های تعاونی قرار گیرد.
محمدی در خصوص مشکلات صنف قالیبافی، اظهار می‌کند: طی دو سال گذشته، گرانی مصالح ما را با مشکل مواجه کرده است از این رو از دولتمردان و مسئولان امر درخواست می‌کنیم که از ما جوانان که سعی می‌کنیم هم برای خود و هم برای سایر افراد اشتغالزایی کنیم، حمایت مالی داشته باشند.
وی متذکر می‌شود: شغل اول و آخر ما و افرادی که در این صنف کار می‌کنند فقط قالیبافی است و کار دیگری نیز نمی‌توانیم انجام دهیم، تاکنون عقب نشینی نکردیم و هیچکسی را که از ما درخواست شغل داشته را نیز برنگرداندیم، ولی با این شرایط روز به روز که زندگی سخت تر می‌شود، باید به مشاغل خانگی توجه بیشتری شود.
وی با انتقاد از عدم وجود بیمه قالیبافی در طول سال‌های گذشته، می‌گوید: بیمه قالیبافی نیاز واقعی هنرمندان صنایع دستی است که باید از طریق شرکت‌های تعاونی فرش اعمال شود و تعریف موارد دیگری چون بیمه عشایری که مبالغ بالایی را از قالیباف طلب می‌کند، خارج از توان مالی قالیبافان است.
این بانوی فعال در عرصه فرش، در خصوص بازار فروش قالی نیز اظهار می‌کند: قبلا در انواع نمایشگاه‌ها شرکت می‌کردیم اما اکنون به خاطر شیوع کرونا و تعطیلی این اماکن، به سمت سفارش گیری روی آوردیم و اکنون حتی در کشورهایی چون کانادا و ترکیه، شریک تجاری داریم و با واسطه کار نمی‌کنیم.
شرایط صادرات فرش سخت تر شده است
وی با بیان این‌که قبلا وضعیت برای صادرات قالی بهتر بود اما اکنون شرایط سخت تر شده است، می‌گوید: هدف ما پشتیبانی مالی از افراد بیکار در روستاها است تا دیگر هیچ فرد بیکاری در سطح این مناطق به خصوص مناطق محروم نداشته باشیم.
آقای نوری نیز در ادامه در خصوص مشکلات صنف قالیبافی، اظهار می‌کند: هر صنف تولیدی، دارای مشکلاتی است که اگر وابسته به دیگران باشیم و منتظر بمانیم که فرد دیگری این مشکلات را حل کند، قطعا شکست خواهیم خورد، در نتیجه باید خودمان راهکار حل مسائل را پیدا کنیم تا خود را با شرایط کنونی وفق دهیم.
وی می‌افزاید: ما هر روز از مناطق مختلف مرند، جلفا، خداآفرین و حتی تهران و روستاهای محروم درخواست کننده کار داریم و سفارش‌های خود را به صورت سالانه گرفته و هر نوع فرش و گلیمی را می‌بافیم.
وی با بیان این‌که هزینه‌ای که در مسیر اشتغالزایی گذاشتیم را اگر در بانک بگذاریم، می‌توانیم راحت تر کسب سود کنیم، می‌گوید: بانوی بافنده‌ای با ما همکاری می‌کند که توانسته تنها از طریق بافندگی، زمین بخرد و یا بانوان دیگری هستند که از درآمد این کار، اقساط پرداخت می‌کنند و جهیزیه می‌خرند که همگی در سایه کار و هنرشان هست.
این کارآفرین حوزه فرش با بیان این‌که بازار فروش قالی از طریق سفارش گیری خوب است، اظهار می‌کند: به محض تمام شدن سفارش‌ها، سعی می‌کنیم تا سفارش جدید را دریافت کنیم. فعلا صادرات ما با راه‌های مختلفی از جمله به شیوه چمدانی انجام می‌گیرد زیرا صادرات از طریق پست، پروسه اداری طولانی و سخت را می‌طلبد.
خارج ایران مشتری هست/داخل ایران مشکل صادرات داریم
وی با انتقاد از سختی‌های پروسه صادرات فرش از کشور، تاکید می‌کند: در خارج از خاک ایران، فرش ایرانی استقبال بالایی داشته و هیچگونه مشکل و مانعی در خارج کشور برای فرش وجود ندارد در حالی که مشکل ما در داخل کشور و روند صادرات است.
وی ادامه می‌دهد: ما همراه با فرش، هنر خود را با انجام صادرات، به خارج کشور تحمیل می‌کنیم و تسهیل این روند می‌تواند به انتقال فرهنگ ما کمک کند.
کاهش دستمزد بافندگان تنها با یک ایراد بر روی فرش
صفر فتحی، کارآفرین و تولیدکننده دیگری در صنعت فرش تبریز است که در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار می‌کند: با وجود این‌که قالی بافی، هنری سخت و طاقت فرسا است و در اغلب موارد باعث بروز انواع بیماریهای جسمی چون دیسک کمر، بیماریهای چشمی و … در قالی بافان می‌شود اما تنها با یک ایراد در طرح و یا رنگ نخ، یک قالی باف مجبور به تحمل خسارت و کاهش دستمزد است که این معضل برای منی که در یک خانواده قالی باف و در جامعه و شهری که فرش، نماد و چهره آن است، رشد یافته‌ام همواره یک درد بوده است.
وی با بیان این‌که فرش دستباف کاملا بدون ایراد و بی نقص در بازار کم است، می‌گوید: با یک ایراد کوچک در طرح یک گل، قیمت کل فرش پایین می‌آید و زحمت چند ماهه قالی بافی که از سلامتی خود در این راه خرج کرده، هدر می‌رود.
وی با اشاره به اجرای یک طرح برای به حداقل رساندن معضل بافت فرش، تصریح می‌کند: بستری ایجاد کردیم که یک دستگاه به صورت هوشمندانه کمک کننده بافنده باشد و در زمان بافت فرش، هر نوع خطایی که رخ دهد را به بافنده گوشزد کند.
فتحی در خصوص ماهیت این دستگاه، تشریح می‌کند: این دستگاه و سیستم تنها با یک مموری کار می‌کند، به طوری که ابتدا این سیستم را به فرش و دار قالی متصل می‌کنیم، سپس اطلاعات نقشه فرش را با استفاده از یک مموری به دستگاه انتقال می‌دهیم و پس از آن، بافنده می‌تواند با زدن یک دکمه، نقشه، نخ و رنگ هر لای را متوجه شود.
استفاده از تکنولوژی منجر به کاهش ۴۰ درصدی زمان بافندگی می‌شود
وی با بیان این‌که در صورت بافت اشتباه و یا کج و هم‌چنین استفاده از نخ اشتباه، دستگاه هشدار می‌دهد، افزود: با این روش می‌توان ۴۰ درصد از زمان بافت فرش را کاهش داد و بافت آن را سرعت بخشید. اکنون قالی بافانی داریم که ماهانه ۱۰ میلیون تومان از این طریق درآمد دارند.
وی می‌افزاید: طرح سیستم قالی بافی هوشمند مخصوص نابینایان را نیز طراحی کردیم و فقط منتظر تخصیص بودجه از طریق سازمان‌های حمایت از این قشر هستیم تا بتوانیم با اجرایی کردن این طرح برای خیل عظیمی از نابینایان عزیز و مشتاق به بافندگی اشتغال ایجاد کنیم.
