به گزارش پایگاه خبری یاز اکو؛ یکی از مسائل لاینحل معادلات پیچیده قره باغ به ویژه پس از امضای معاهده آتش بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در نوامبر ۲۰۲۰، گشایش کریدورها بوده است. در این راستا به دو مسئله اساسی خواهیم پرداخت که یکی به صورت رسمی بوده و دیگری نیز متشکل از گمانه‌زنی‌های سیاسی می‌باشد.
الف: به صورت رسمی
بنابر مفاد آتش بس که با امضای تسلیم پاشینیان نخست وزیر ارمنستان به عنوان نماینده این کشور صورت گرفت، دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان متعهد شدند که دو کریدور را برای تسهیل روابط در آینده ایجاد کنند. آذربایجان متعهد شد که کریدور لاچین را برای عبور و مرور ارامنه باقی‌مانده در قره‌باغ باز بگذارد، و در مقابل نیز ارمنستان متعهد شد که کریدور زنگه زور در جنوب این کشور و در خط مماس با حاشیه رود ارس را برای تجارت و تماس میان سرزمین اصلی آذربایجان و بخش جدا افتاده آن یعنی جمهوری خودمختار نخجوان باز کند. علیرغم باز بودن کریدور لاچین، تا کنون باز شدن یا نشدن کریدور زنگه زور در هاله ای از ابهام به سر می برد. در این راستا در جمهوری آذربایجان در حال اجرایی کردن اقدامات زیربنایی و زیرساختی برای گشایش و ایجاد ارتباط ریلی و جاده ای می باشد اما از منطقه ۴۴ کیلومتری درون خاک ارمنستان فعلا خبری نیست. حساسیت ژئوپلیتیک کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای به پیچیدگی وضعیت نیز افزوده است، برای مثال ایران آن را چالشی بزرگ برای خود می بیند و روسیه نیز اما و اگرهای فراوانی برای تاسیس و یا عدم تاسیس آن دارد. در مقابل نیز وری آذربایجان محدودیت‌های فزاینده‌ای در کریدور لاچین اعمال کرده است.
ب: به صورت غیر رسمی
اما در کنار مفاد مندرج در گفتگوهای سه‌جانبه منتهی به آتش بس، موارد دیگری نیز مطرح شده است که عموما جنبه تحلیل رسانه‌ای داشته و تاکنون از سوی مقامات رسمی دو کشور بیان نشده است. در برخی از این تحلیل ها آمده است که جمهوری آذربایجان در ازای بخشیدن بخش باقی مانده قره باغ به ارامنه، بخشی از جنوب ارمنستان را به عنوان سرزمین تاریخی آذربایجان (زنگه زور) طلب کرده است. به دلیل رسمی نبودن این ادعاها، گروه تحقیقاتی ما از تحلیل آن خودداری می کند.
اما ابهام کجاست؟
عدم شفافیت در نحوه اجرای کریدور زنگه زور ابهامات فراوانی را نیز در پی داشته است. در ابعاد رسمی، کریدور به معنای اجازه ارمنستان به تاسیس زیرساخت‌های ریلی و جاده ای جمهوری آذربایجان از خاک این کشور می باشد که تامین امنیت آن نیز همانند کریدور لاچین بر عهده نیروهای روسی خواهد بود. اما بحث دیگری که بسیاری از تحلیلگران آنرا با بحث کریدور لاچین در هم می آمیزند، بحث ادعای تاریخی جمهوری آذربایجان به کلیت جنوب ارمنستان و «منطقه زنگه زور» می باشد. به لحاظ تاریخی، جنوب ارمنستان و حد واسط میان نخجوان و ارمنستان منطقه زنگه زور نامیده می شود, منطقه‌ای که کمی بیش از ۷ هزار کیلومتر مربع از مساحت ۲۹ هزار کیلومتر مربعی ارمنستان را در بر می‌گیرد. این منطقه در سال ۱۹۲۰ از طریق شوروی جدید التاسیس و در راستای سیاست های قومیتی در قفقاز جنوبی، از جمهوری اول آذربایجان ( ۱۹۱۸-۱۹۲۰) گرفته شده به ارامنه واگذار شده است. اسناد این واقعیت تاریخی موجود می باشد.
بهره سخن:
با توجه به موارد یاد شده، هم اکنون اقدامات جمهوری آذربایجان در امر گشایش کریدور زنگه زور با دو محور اصلی تفسیر می شود:
تلاش این کشور برای احداث کریدور اقتصادی، تحت نظارت سربازان روسی و تحت حاکمیت ارمنستان
تلاش این کشور برای باز پس گیری خاک جدا شده در معاهده ۱۹۲۰
سیر تحولات میدانی نشان می دهد که در صورت عدم توسل روسیه به سیاست جبری، هر دو گزینه محتمل است، چراکه ارمنستان نشان داده است که به تنهایی از اراده و قدرت کافی برای مهار اقدامات جمهوری آذربایجان بر خوردار نیست. طی جنگ ۱۲ ساعته اخیر، ارتش جمهوری اذربایجان کنترل نزدیک به ۵۰ کیلومتر مربع از منطقه مذکور را در اختیار خود گرفته است و تحولات سیاسی-نظامی نیز با دینامیزم خاصی به پیش می رود.
