به گزارش پایگاه خبری یاز اکو میرستار گروس اوغلو، شاعر،نویسنده و پژوهشگر در ادامه نوشت: چه بسا ریشه اصلی این اعیاد و جشن ها به ده هزار سال قبل برمی گردد زمانی که لایه ی متفکر و هوشمند جامعه آن عصر متمدن به صورت خاص، توجه خود را به گردش ایام معطوف داشته و در تغییر و تحولات ایام،زمین و آسمان تعمق نموده است عصری متمدن و مربوط به سومریان.
به نظر می رسد مراسم متعدد ویژه ای برای شب یلدا وجود داشته است که بسیاری از آنها از میان رفته اند. به احتمال قوی جشن شب یلدا برای شادی ارواح نیاکان نیز برگزار می شده است:” از دیرباز توازی و تشابهی میان آثار پرستش خورشید و نشانه های پرستش نیاکان مشاهده شده است.”(الیاده،رساله در تاریخ ادیان، ۱۴۱). پس این امر نمی تواند از دیده پنهان گردد که خورشید مصادف با شب یلدا به عالم دورترین اموات و نیاکان سرکشی می کند؛ طی طریق از دو بعد زمانی (شب یلدا ) و جغرافیایی (اوروک و اور به دریای خزر) متحد شده و خورشید وار(گیلگامیش وار) به خلق کهن ترین افسانه ی دنیا می پردازد.
چه بسا مراسم شال گردش (شال سالداماق) در شب عید نوروز که توسط کاهن ها و علمای دینی در عصر مادهای التصاقی زبان و در ارتباط با فرود آمدن روان نیاکان بر خانه ها از روزنه ی بام (باجا- پاچا) اجرا می گشت در اصل و در عصر سومری مربوط به شب یلدا بوده و پس از غلبه بابلیان و نقل مکان سومری ها از جنوب به مناطق سردسیر غرب و شمالغرب ایران(آذربایجانات) این آیین به نوروز نیز انتقال یافته است. کما اینکه لغت یلدا در زبان های ترکی_گروسی به صورت چیلله-چلله نیز تلفظ می شود.
در مناطق گروس و افشارات برای چهلمین شب درگذشت اموات نیز همین لغت چیلله-چلله یا سرچلله به کار می رود و با توجه به اینکه یلدا =چیلله هیچ ارتباطی با عدد ۴۰ ندارد لذا وحدانیت لفظی این دو ناشی از ارتباط درونی و محتوایی آنها نیز هست. برخی چله را به چهل شب ریاضت صوفی ها و نظایر آن مرتبط می کنند ولی نمی توان ارتباط ریشه ای و معنایی لغات چاغ و چله تورکی را با شب چله مردود دانست.
در فرهنگ و باور اوغوزها رنگ قرمز نشانه شعف و شادی، نماد دفع شر آل ها و شیاطین، سنبل عشق عاشق و معشوق می باشد براساس فلسفه رنگ قرمز در باور و فرهنگ تورکان مشاهده می کنیم که از اعصار قدیم ترک ها در شب چیلله عمدتا از میوه هایی قرمزرنگ بیشتر استفاده می کنند مانند انار و سیب قرمز و البته هندوانه که هر چند میوه ای گرمسیری هست ولی در شب چیلله نیز استفاده می شود. که احتمالا به انتقال سومریان از نقطه گرمسیری به نام بین النهرین به آذربایجان سردسیر طبق همان باور و فرهنگ کهن سومریان انتقال یافته است.
