به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از خبرگزاری فارس، کوی‌ها و محله‌های قدیمی تبریز از دیرباز محل و ماوایی برای سالکان حق و شاعران نام آور بوده است و بی‌تردید تبریز به خاطر جای دادن عارفان و شاعران صاحب‌نام در دل خود ، جایگاه ویژه‌ایی را در بین شهر‌های دیگر کشورمان دار است . هر چند برخی از آنان تبریزی یا آذربایجانی‌الاصل نبوده‌اند اما با این حال هر کدام به علتی به تبریز گذری داشته و به مرور زمان شیفته آن شده و در این مکان ساکن و طبق وصیت شان در تبریز به خاک سپرده شده‌اند.
کوی سرخاب به جهت انتساب به شاعران نامی، ارج و قرب بسیاری در بین مردم داشته است به طوریکه زندگی در آن و حتی دفن شدن در این کوی معروف، آرزوی بسیاری از بزرگان محسوب می‌شد.
وجود اماکن ، بناها، تکیه‌ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوهالصفا و مقبرهالشعرا به تقدس و معروفیت آن افزوده است.
از مقبرهالشعرا یا آرامگاه شاعران در سرخاب تبریز تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده است. قدیمی‌ترین کتبی که نام مقبرهالشعرای تبریز را به صراحت نوشته است، تاریخ گزیده و نزههالقلوب حمدالله مستوفی است که در سال‌های ۷۳۰ و ۷۴۰ هجری قمری تالیف شده است.
باید گفت که نام مقبرهالشعرا سرخاب ظاهرا پس از دفن شدن شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر و شاعرانی که بعد از آنها در آنجا دفن شده‌اند در کتب تاریخ و تذکره آمده و رفته رفته معروفیت یافته است.
شهر تبریز پس از آنکه در قرن ششم مرکز حکومت اتابکان آذربایجان شد پناهگاه شاعرانی که زندگی آرام و آسوده‌ایی را دور از جنگ و نزاع می‌جستند گردید، خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساکن شدند و پس از مرگ، یکایک آنان در حظیره مخصوصی دفن شدند که این حظیره را در تاریخ و تذکره‌ها به عنوان مقبرهالشعرا یاد کرده‌اند، شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند و یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر در گذشته‌اند که غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.
مقبرهالشعرا قبلا با نام‌های حظیرهالشعرا، حظیره‌القضاه، قبرستان سرخاب معروف و مشهور بوده است اما متاسفانه گذشت روزگاران و مهم‌تر از آن حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و آثاری از مقابر این بزرگان بر جای نمانده است. چنانچه طباطبایی صاحب کتاب اولاد اطهار که در سال ۱۲۹۴ هجری قمری تالیف شده، نوشته است که به علت زلزله‌های بسیار مخصوصا زلزله سال ۱۱۹۳ و بعد از آن در سال ۱۱۹۴ آثاری از آن به جای نمانده است.
محقق بزرگوارجناب آقای عزیز دولت‌آبادی در مقاله زلزله‌های تبریز درباره مزارات مقبرهالشعرا نوشته‌اند: با کمال تاسف از مزارات شهریاران شعر و ادب فارسی مثل خاقانی شروانی، اسدی طوسی، ظهیر فاریابی، مجیرالدین بیلقانی، حکیم قطران تبریزی، شاهپور بن محمد اشهری سبزواری، خواجه همام تبریزی و … کوچک‌ترین نشانه و اثری نمی‌یابی.
فهرست
بنای یادبود
عظمت و تقدس خاک سرخاب به جهت عارفان و شاعرانی که در آن مدفون هستند و نام ظاهری مقبرهالشعرا که اثری از وجود خارجی آن نبود، جرقه‌ایی بود برای ساخت بنای یاد بود این شاعران و عارفان سترگ، از این رو در شهریور ماه ۱۳۵۰ هجری شمسی آگهی دعوت به مسابقه طرح یاد بود مقبرهالشعرا به روزنامه‌های کیهان و اطلاعات و مجله یغما فرستاده شد و پس از طی مراحل اداری بالاخره طرح پیشنهادی آقای مهندس غلامرضا فرزانمهر انتخاب و عملیات عمرانی آن آغاز گردید.
نام «مقبرهالشعرا» نزدیک ۵۰ سال است که با خاکبرداری و حفاری و آرماتور و میلگرد مترادف است. یکی از کاسبان ریش‌سفید خیابان عارف نقل می‌کند که از وقتی به خاطر داشته، یک جرثقیل غول‌پیکر بالای سر مقبرهالشعرا دیده‌است. حافظه تاریخی این پیرمرد، اگرچه شاید کمی اغراق‌آمیز به نظر برسد، اما می‌توان آن را خلاصه‌ای از سرگذشت دردناک مقبرهالشعرا دانست.
سخن‌گفتن از تاریخ و قدمت مقبرهالشعرا، تازگی ندارد. همه می‌دانیم که این آرامگاه بزرگ، بخشی از محله تاریخی سرخاب بوده‌است. محله‌ای که مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، از خاک آن تبرک کرده و صدها تن از ادبای نامی ایران و آذربایجان، از جمله اسدی طوسی، خاقانی، قطران، ظهیر فاریابی، همام تبریزی و سلمان ساوجی در این گورستان، روی در نقاب خاک کشیده‌است.
شناخته‌شده‌ترین شاعر معاصر آرمیده در مقبرهالشعرا نیز استاد شهریار است. از شخصیت‌های سیاسی مدفون در مقبرهالشعرا نیز می‌توان به شیخ محمد خیابانی و ثقهالاسلام تبریزی اشاره کرد.
این مکان فرهنگی که محل دفن ۴۰۰ نفر از بزرگان شعر و ادب ترکی آذربایجانی از جمله استاد شهریار، اسدی طوسی، قطران تبریزی، همام تبریزی، ثقه الاسلام، خاقانی شروانی، ظهیر فاریابی، مجیر بیلقانی و میرزا طاهر است روزگاری قرار بود به یک پردیس فرهنگی و هنری تبدیل شود ولی حالا همین یک نماد نیز در حال فرسوده شدن و تخریب است.
تبدیل چراغ فرهنگ تبریز به گورستانی متروکه
با اینکه مقبره الشعرا در سال‌های نه چندان دور به عنوان چراغ همیشه روشن فرهنگ شهر تبریز شناخته می‌شد ولی حالا به گورستان متروکه‌ای تبدیل شده تا حدی که دیگر کسی به سراغ این بزرگان خفته در خاک این منطقه نمی‌آید و خاموشی این نماد زیبا و فراموش‌نشدنی از صدها متر این طرف‌تر فریاد می‌زند.
بازسازی این مکان از سال ۱۳۵۲ آغاز شد و در ابتدا قرار بود مقبره الشعرا همچون حافظیه و سعدیه به پردیس فرهنگی بزرگی تبدیل شود ولی بعداز سال‌ها کار فقط یک زیرزمین و یک نماد تحویل مردم شد.
این نماد سالیان سال گردشگران زیادی را از استان‌های مختلف به تبریز کشاند تا نماد همیشگی تبریز را که از تلویزیون می‌دیدند، از نزدیک ببینند.
با فرسودگی این بنا و تخریب قسمت‌هایی از آن، پروژه بازآفرینی مجموعه تاریخی مقبره الشعرای تبریز از سال ۱۳۸۳ آغاز شد ولی از سال ۱۳۹۲ با نم کشیدن این بنا مسؤولان مجبور به بازسازی قسمت‌های دیگر بنا شدند و حصارهایی دور آن کشیده شد تا برای چند ماهی این مکان فرهنگی تعطیل شود.
پروژه‌ای که بین ادارات دست به دست شد
در ابتدا مسؤولان وقت اعلام می‌کردند که در کوتاه‌ترین زمان ممکن این بنا بازسازی شده و در اختیار مردم و گردشگران قرار می‌گیرد ولی این کوتاه‌ترین زمان حالا بیش از هفت سال طول کشیده و پروژه بازسازی همچنان ناتمام است.
یکی از دلایلی که باعث تأخیر در اجرای این پروژه شد دست به دست شدن آن بین ادارات مختلف بود تا جایی که یک زمانی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به عنوان متولی بازسازی پروژه معرفی می‌شد و در یک دوران دیگر نیز مسؤولیت احیای این مجموعه با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بود و بعداز آن نیز کار به شهرداری تبریز سپرده شد ولی فعلاً با گذشت سال‌ها خبری از تکمیل پروژه نیست.
با این که در برخی از مواقع سال یک راه دسترسی به این مکان فراهم می‌شود تا گردشگران در آن حضور پیدا کنند ولی منظره غم انگیز این مجموعه که در میان سازه‌های بازسازی، سیمان و آجر و ورق‌های فلزی محاصره شده است رغبتی برای گردشگران باقی نمی‌گذارد تا از داخل مجموعه مقبره الشعرا دیدن کنند.
صدور مجوز ساختمان بلند مرتبه در حریم مقبره الشعرا
یکی دیگر از مسائلی که باعث به حاشیه کشیده شدن این مکان فرهنگی شده است ساخت و ساز ساختمان‌های بلند مرتبه در مجاورت حریم مقبره الشعراست که انتقاداتی را بین شهروندان و فرهنگ دوستان آذربایجانی به همراه داشته است.
در نزدیکی مقبره الشعرا و به فاصله صد متری از آن مجوز احداث هتلی چند طبقه در سال‌های گذشته صادر شده بود که با احداث آن، دیگر نماد تبریز به حاشیه رفته است و چندان قابل‌مشاهده نیست.
در هیچ نقطه‌ای از جهان مجوز بلندمرتبه‌سازی در حریم ابنیه تاریخی داده نمی‌شود با این که شهرداری تبریز اعلام کرده که ادامه احداث این ساختمان بلند مرتبه را متوقف کرده است ولی این ساختمان نیمه کاره چهره این منطقه را زشت کرده است.
وضعیت آشفته و ویران محوطه مقبرهالشعرا، آرامگاه ۴۰۰ شاعر نامی ایران
فرماندار تبریز در این خصوص می‌گوید: وضعیت آشفته و ویران محوطه مقبرهالشعرا زیبنده تبریز نیست.
جعفری آذر در جلسه بررسی مشکلات مقبرهالشعرا با انتقاد از طولانی شدن عملیات اجرایی پروژه مقبرهالشعرا نیز اظهار داشت: چندین سال است پیرامون مقبرهالشعرا و بنای اصلی با ورق‌های شیروانی حصارکشی شده و منظر بدی را از خود برای شهروندان، اهالی منطقه، میهمانان و مسافران به‌جای گذاشته است.
وی افزود: این وضعیت آشفته، ویران و رها شده زیبنده تبریز نیست و دستگاه‌های مرتبط باید با اقدام جهادی مشکلات محوطه را در ضلع شمالی و جنوبی با فوریت رفع نموده و محیط را به شکل زیبا آماده پذیرایی از میهمانان تابستانی کنند.
جعفری‌آذر با انتقاد از طراحی سازه چند صد میلیارد تومانی در زیرزمین ضلع شمالی که ضرورت و کاربری آن چندان معلوم نیست و بیشتر شبیه سردخانه می‌باشد، خاطرنشان کرد: مقبرهالشعرا یکی از قطب‌های گردشگری آذربایجان همچنین محل تفریح همشهریان و اهالی منطقه می‌باشد و شهرداری تبریز تا آخر خردادماه امسال نسبت به یکسان‌سازی محوطه، پوشش سازه‌ها و گودال‌ها، گل‌کاری محوطه، ایمن‌سازی سازه‌ها و تملک مغازه‌های واقع در اول تکیه حیدر برای تسهیل عبور و مرور به طرف مقبرهالشعرا اقدام نماید.
مقبره الشعرا چوب بی مسئولیتی اداره میراث فرهنگی و شهرداری را می‌خورد
روح الله رشیدی، رئیس کمیسیون عمران، حمل و نقل و ترافیک شهری شورای شهر تبریز که همزمان ریاست مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر تبریز را نیز بر عهده دارد می‌گوید: ساختمان‌های قد علم کرده در حریم مقبره، سندی بر بی مسئولیتی اداره میراث فرهنگی و شهرداری تبریز در قبال این مجموعه فاخر است.
او که اجرای برنامه تلویزیونی “مطالبه” را نیز در کارنامه خود دارد می‌گوید: در سال ۹۷ و در قالب این برنامه، آقایان آبدار، مدیر کل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان و موسایی قائم مقام وقت شهردار تبریز صحبت‌های ضد و نقیضی داشتند و هیچ یک مسئولیت این ساخت و ساز‌ها را برعهده نگرفتند.
او می‌افزاید: اولا اداره کل میراث فرهنگی نباید اجازه می‌داد این ساخت و ساز‌ها صورت گیرد؛ حالا هم شهرداری اگر بخواهد این ساختمان‌ها را تخریب کند، معادل هزینه ساخت و ساز مجموعه مقبره باید هزینه کند.
از طرفی رشیدی معتقد است: قبول این طرح سنگین از سوی شهرداری در سال ۹۳، کار کاملا نسنجیده‌ای بود؛ چرا که وقتی طرحی دولتی به شهرداری واگذار می‌شود، شهرداری موظف است از منابع خود هزینه کند، اما این هزینه برای شهرداری منطقه ۱۰ تبریز که به لحاظ مادی ضعیف است، کمر شکن است.
برخورد سلیقه‌ای با طرح عظیم مقبرهالشعرا !/ این یادمان را تا حد یک پارک محله‌ای پایین نیاوریم
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه نباید با طرح عظیم مقبرهالشعرا سلیقه‌ای برخورد شود، گفت: مسئله اول این یادمان بودجه نیست بلکه تدبیر اساسی و نتیجه‌بخش است.
سیدقاسم ناظمی اظهار کرد: با مقبرهالشعرا تبریز به عنوان مجموعه یادمانی ارزشمند برخورد شود.
وی با اشاره به جایگاه برجسته مقبرهالشعرا در تاریخ ایران گفت: مجموعه مقبرهالشعرا افتخار تبریز و آذربایجان است و باید مثل حافظیه، طوس و نیشابور مدیریت شود و آن را تا حد یک پارک محله‌ای پایین نیاوریم.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌شرقی ادامه داد: موضوع مقبرهالشعرا طی دوره‌های مختلف به شدت پیچیده شده است و باید هیأت امنای نهادهای مرتبط برای ارائه راهکارهای لازم و طرح‌های راهبردی تشکیل شود.
ناظمی تاکید کرد: نباید با طرح عظیم مقبرهالشعرا سلیقه‌ای برخورد شود بلکه با تصمیم هیأت امنا و فازبندی براساس منابع موجود بازسازی این مجموعه فخیم آغاز شود.
وی یادآور شد: باید متناسب با فضا و براساس معماری طراحی شده طرح مقبرهالشعرا اجرا شود.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان کرد: مسئله اول مقبرهالشعرا بودجه نیست بلکه تدبیر اساسی و نتیجه‌بخش است.
ناظمی متذکر شد: امیدواریم با توجه به سابقه معرفی مقبرهالشعرا به ریاست محترم جمهوری در آخرین سفر ایشان، در سفری که در روزهای آتی به آذربایجان‌شرقی خواهند داشت، مقبرهالشعرا در سطح ملی مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: مقبره الشعرا مرکزی جهانی برای تبادلات فرهنگی است و انتظار ما از مسئولان استانی و ملی این است که با چنین تفکری به این موضوع نگاه کنند اما متأسفانه وضعیت فعلی مقبره الشعرا با چنین جایگاهی سنخیت و تناسب ندارد و این در حالی است که اتمام طرح های توسعه ای این مکان کار چندان سخت و پر هزینه ای نیست که بعد از ۴۰ سال در چنین وضعیتی باشد.
چهره مقبرهالشعرا تبریز تا سه ماه آینده تغییر می‌یابد
شهردار تبریز از تغییر چهره مقبرهالشعرا این مجموعه فرهنگی تا سه ماه آینده خبر داد.
یعقوب هوشیار شهردار اظهار کرد: طی یک زمان‌بندی مشخص با انسجام مدیریتی طرح مقبرهالشعرا به سطحی قابل قبول دست یابد.
وی گفت: امیدواریم با تدابیری که اندیشیده شده تا سه ماه آینده چهره مقبرهالشعرا تغییر یابد.
شهردار تبریز تأکید کرد: باید آسیبی که در طول سالیان در رابطه با اجرای طرح مقبرهالشعرا به افکار عمومی وارد شده است، با ایجاد تغییرات اساسی در این طرح و به سرانجام رساندن بخشی از پروژه برطرف شود.
هوشیار خاطرنشان کرد: با توجه به مقصد گردشگری بودن این مجموعه تاریخی فرهنگی، امیدواریم در یک زمان‌بندی مشخص این مجموعه را برای حضور گردشگران و بهره‌مندی مردم آذربایجان در حد قابل قبولی بازسازی کنیم.
مجموعه تاریخی مقبره الشعرای تبریز در محله تاریخی «سرخاب» حدود ۸۰۰ سال قدمت دارد و بر اساس اسناد و منابع تاریخی بیش از ۴۰۰ شاعر، عارف و ادیب در آن مدفون هستند.
با تمام این اوصاف و وعده‌هایی که از سوی مسؤولان امر داده می‌شود، امیدواریم تا هرچه سریع‌تر شاهد اتمام پروژه بازسازی مقبره الشعرای تبریز باشیم و ادارات و نهادهای مختلف به دور از بروکراسی‌های اداری و پاسکاری های معمول، برای تکمیل پروژه تلاش کنند.
از آغاز پروژه مقبرهالشعرا، چند استاندار و شهردار تغییر کرده است. نمایندگان مجلس هم گاهی برای خالی‌نماندن عریضه، اظهار نظرهایی در مورد وضعیت پروژه مطرح می‌کنند. همه‌چیز صرفاً در حد «حرف» است تا مهم‌ترین نماد فرهنگی و ادبی تبریز شهردار و آذربایجان، در محاصره بتن و سیمان، به محاق رود.
