سدسازی در حوضه آبریز دریاچه اورمیه را متوقف کنید

به گزارش پایگاه خبری یازاکو به نقل از پیام ما، تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲ یعنی در همان اولین سال روی کار آمدن دولت حسن روحانی، نخستین گام برای تحقق شعارهای دولتی بود که خود را داعیه‌دار محیط‌زیست می‌خواند. برای احیای دریاچه، متوقف کردن ۳۳ سد در ‌دست اجرا و یا مطالعه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دستور کار قرار گرفت که از میان آنها چهار سد سیمینه، لیلان، ‌باراندوز و نازلو اهمیت بیشتری داشتند. ۹ سال بعد در حال که دریاچه ارومیه همچنان احیا و شرایطش تثبیت نشده است،‌ نمایندگان شهرهای حاشیه این دریاچه سودای گسترش کشاورزی را در حوزه رای‌گیری خود در سر دارند بدون آنکه به تاثیر سدسازی‌‌ها بر حوضه آبریز دریاچه ارومیه و پیامدهای آن نیم‌نگاهی داشته باشند. نمونه این نمایندگان، علی موسوی نماینده مردم ملکان در مجلس شورای اسلامی است که به تازگی در‌ گفت‌وگویی با خبرگزاری صدا و سیما اعلام کرده با اعتبار ۵۰۰ میلیارد ریالی، احداث سد لیلان‌چای دوباره از سر گرفته می‌شود. به گفته این نماینده مجلس با پیگیری‌های صورت گرفته عملیات تکمیل این سد که از ۷ سال پیش متوقف شده بود دوباره آغاز می‌شود. این سد نقش زیادی در توسعه کشاورزی شهرستان ایفا خواهد کرد و بیش از ۱۰ هزار هکتار اراضی ملکان را تحت پوشش قرار خواهد داد. موسوی در این گفت‌وگو از توقف ساخت لیلان‌چای در دولت گذشته انتقاد و بیان کرد که تعطیلی احداث این سد موجب شد خسارات زیادی به سازه‌ها و موارد احداثی این سد وارد شود.
محسن موسوی خوانساری کارشناس منابع آب در گفت‌وگو با «پیام ما» با اشاره به گفته‌های نماینده ملکان به این نکته اشاره می‌کند که یکی از اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه توقف سدهای در حال اجرا و در حال مطالعه بود: «ظرفیت و برد دریاچه ارومیه و حوضه آبریز آن در حد سدهای موجود بود،‌ بنابراین باید برنامه‌ریزی می‌شد تا سدهای موجود و تهدیدهایی که برای دریاچه داشتند را به فرصت بدل کنند».
آن زمان لیلان‌چای در آذربایجان شرقی، سیمینه‌رود و نازلوچای در آذربایجان غربی در حال ساخت بودند، به گفته این کارشناس آب، این سدها به مرحله انحراف آب هم رسیده و عنقریب وارد مرحله اجرایی می‌شدند که ستاد احیای جلوی تکمیل این پروژه‌ها را گرفت. او با بیان این مطلب می‌گوید: «از اواخر سال گذشته نماینده ارومیه در مجلس شورای اسلامی و مدیرعامل آب منطقه‌ای ارومیه صحبت از ادامه کار سد نازلوچای کرده و گفتند ما برای تامین آب شرب ارومیه در افق ۱۴۱۰ مشکل داریم که باید این آب را از طریق نازلو تامین کنیم. درباره لیلان‌چای هم ابتدا می‌گفتند آب این سد را برای مصارف شرب لازم دارند اما اکنون می‌گویند آب این سد قرار است برای کشاورزی صرف شود،‌ علاوه بر اینها درباره ادامه کار سد سیمینه‌رود هم خبرهایی مطرح شده است،‌ این اتفاقات در حالی می‌افتد که که ما با کاهش ورودی آب به دریاچه و رهاسازی آن مواجه هستیم».
سهم اندک دریاچه اورمیه از سد مهاباد
ایران سال سختی را به واسطه کمبود منابع آبی پشت سدها در پیش دارد به طوری که آمار دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد با سپری شدن ۲۲۰ روز از سال آبی، تا ۱۰ اردیبهشت سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور حدود ۲۶.۵۷ میلیارد متر مکعب است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۰ درصد کاهش داشته است. به گزارش ایسنا به گفته فیروز قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، بررسی وضعیت ورودی سدهای کشور نشان می‌دهد ورودی به مخازن در سال آبی جاری ۲۲.۴۲ میلیارد مترمکعب رسیده است که کاهشی معادل ۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته دارد. میزان پرشدگی سدهای استان تهران، سد زاینده‌رود در استان اصفهان، سدهای استان خوزستان و سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه هم در شرایط فعلی به ترتیب حدود ۲۸ درصد، ۳۰ درصد، ۵۸ درصد و ۷۴ درصد است.
این کاهش نزولات در حالی است که به گفته موسوی خوانساری در منطقه آذربایجان غربی و حوضه آبریز دریاچه ارومیه شاهد کمترین میزان کاهش نسبت به نرمال سالیانه بوده‌ایم و این عدد ۱۰- درصد بوده است: «در سد مهاباد و حوضه آبریز سد مهاباد که وارد دریاچه می‌شود هیچ کمبودی نسبت به نزولات جوی و روان‌آب وجود نداشت به طوری که هفته گذشته این سد سرریز کرد و همچنان سرریز آن ادامه دارد».
از نظر این کارشناس منابع آب از متخصصان آب کشور و متخصصان آب حوضه دریاچه ارومیه چه در ادارات آب منطقه‌ای و چه در ادارات دیگر انتظار می‌رفت در بهمن ماه پیش‌بینی کنند مخزن سد پر می‌شود و سرریز می‌کند. از این رو باید رهاسازی آب را از اسفندماه شروع می‌کردند تا به فصل کشت برنخورد، اما این اقدام سوی متولیان انجام نگرفت. موسوی اضافه می‌کند: «متاسفانه قصورهایی در این باره رخ داد. همچنین با وجود اینکه در سد مهاباد برای جلوگیری از خطر سیل در شهر و یا حتی شکست سد نباید هیچگاه حجم ذخیره سیلاب آن پر شود، مشاهده می‌شود در ۲۱ فروردین حجم آب داخل مخزن سد به ۱۸۷ میلیون مترمکعب یعنی برابر با ۱۰۰ درصد پرشدگی رسیده است. در حالی که کل مجموع نیاز آب شرب یکسال شهر مهاباد ۲۰ میلیون مترمکعب و سهم کشاورزی از این سد ۹۰ میلیون مترمکعب تعیین شده است و به راحتی این سد می‌توانست در زمان مناسب یعنی زمستان تا ۷۰ میلیون مترمکعب آب را وارد دریاچه کند، در حالی که این اتفاق تا لحظه پرشدگی کامل سد در فروردین انجام نشده بود».
کارگروه احیای دریاچه اورمیه وارد عمل شود
مجموعه اقداماتی که در این دوره انجام شده و زمزمه‌های اجرایی و تکمیل شدن پروژه‌های سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از نظر موسوی خوانساری نشان می‌دهد دولت سیزدهم توجه کمتری به دریاچه ارومیه و احیای آن دارد. او می‌گوید: «باید توجه داشته باشیم این دریاچه برای اینکه زنده باشد و حدود ۱۴ میلیون نفر از ۷ استان را از خطر ریزگرد نجات دهد به ۳ میلیارد متر مکعب حقابه نیاز دارد در حالی که نه تنها این آب به دریاچه وارد نمی‌شود بلکه این روزها شاهدیم عده‌ای دم از اجرای پروژه‌های سدسازی می‌زنند. ممکن است بار دیگر مطالعات سد راه افتاده و مسئولان نسبت به رهاسازی روان‌آب‌ها از سدهای مخزنی کوتاهی کنند و در عوض این آب را به کشاورزی اختصاص دهند». از نظر این کارشناس منابع آب چنین اقدامات و پروژه‌هایی در نهایت مشکلاتی را برای ۱۴ میلیون نفر شهروند ساکن ایران ایجاد خواهد کرد. از این روست که او توصیه می‌کند محمد مخبر به عنوان رئیس کارگروه احیای دریاچه ارومیه به مساله ورود کرده و اگر اعتباری برای سدهای لیلان‌چای، نازلو چای و سیمینه‌رود گذاشته شده این اعتبار را فسخ کند.
ارتباط معنی‌دار انتقال آب و توسعه کشاورزی
تجربه سالهای گذشته نشان داده شماری از مسئولان همواره از توسعه سطح زیرکشت محصولات کشاورزی دفاع می‌کنند. فرقی نمی‌کند در استان فارس باشد یا خوزستان،‌ خراسان جنوبی باشد یا گیلان،. در حوضه دریاچه ارومیه هم بیش و کم چنین دیدگاهی از سوی برخی مسئولان سیاسی ترویج می‌شود. محسن موسوی خوانساری، کارشناس منابع آب در این زمینه هشدار می‌دهد: «اگر کوچکترین نرمشی درباره اجرای سدها نشان دهیم مصارف به شدت بالا می‌رود و چند سال بعد همین کمترین آبی هم که به دریاچه می‌رسد خشک می‌شود. رئیس کارگروه احیای دریاچه ارومیه باید این گزاره را مدنظر قرار دهد که با توجه به اینکه در حوضه دریاچه ارومیه موضوع ورود آب از طریق رودخانه زاب به دریاچه به مقدار ۶۰۰ میلیون متر مکعب مطرح شده است هم اکنون بسیاری از ذینفعان دریاچه دنبال این هستند مصارف آب را افزایش دهند. آنها عنوان می‌کنند ما آب را منتقل کرده‌ایم بنابراین این امکان برایمان فراهم شده که مصارف را افزایش دهیم. البته این موضوع محدود به حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیست و در تمام ایران آزمایش شده است که با انتقال آب، مصارف نیز افزایش پیدا می‌کند. از همین روست که باید کارگروه احیای دریاچه ارومیه،‌ سازمان حفاظت محیط‌زیست،‌ وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی مجموعه جلساتی را با هم داشته باشند و از افزایش مصرف آب در این منطقه خودداری کنند».