یازاکو؛ افشار سلیمانی – پس از شهادت سرباز ارتش آذربایجان (آنار کاظم‌اف) بدست نیروهای جدایی‌طلب ارمنی قره‌باغ به دستور فرمانده جعلی آرائیک هارتونیان و پاسخ جدی و قاطعانه‌ی ارتش آذربایجان به این اقدام غیرقانونی و نقض آتش‌بس از سوی طرف ارمنی، نظامیان آذربایجان در محورهای کلبجر، لاچین و خوجالی مبادرت به عملیات نظامی نمودند و مواضع و نیروهای ارمنی را مورد هدف قرار دادند. در نتیجه‌ی عملیات ضد ترور از سوی ارتش آذربایجان، تعداد زخمی‌های طرف ارمنی به ۳۵ نفر و تعداد کشته‌شدگان به ۳ نفر رسیده است.
همچنین پهپاد بایراکتار (تی .بی دو) ترکیه، مواضع نیروهای غیرقانونی ارمنی را در منطقه‌ی درگیری منهدم کرد. پلیس ایروان تمامی مسیرهای ورودی و خروجی به این شهر را مسدود کرده است. کلیه‌ی خودروها از جهت حمل سلاح مورد بازرسی قرار می‌گیرند.
ند پرایس دبیر مطبوعاتی وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای ضمن ابراز نگرانی از وقوع درگیری‌ها در اطراف قره‌باغ طرفین را به آتش‌بس و حل مشکل از طریق انجام گفتگوهای فوری و سازنده دعوت کرد.
هنوز دولت فرانسه در رابطه با درگیری‌ها موضعی اتخاذ نکرده است. مکرون رئیس جمهور فرانسه در جنگ دوم قره‌باغ که قبل از انتخابات ریاست جمهوری بود به دلیل نیاز به رای فرانسویان ارمنی‌تبار جانب ارمنستان را گرفته بود. متقابلا از سوی کشور ترکیه نیز در روزهای اخیر ۱۳۰ دستگاه مین‌یاب تحویل آذربایجان شد.
به گزارش سرویس مطبوعاتی وزارت دفاع جمهوری خود خوانده قره‌باغ، ارتش جمهوری آذربایجان از ساعت ۹:۰۰ صبح روز گذشته سوم آگوست / ۱۲ مردادماه، با استفاده از نارنجک‌انداز و هواپیماهای بدون سرنشین مواضع ارتش (غیرقانونی) قره‌باغ را در منطقه‌ی لاچین زیر آتش گرفتند. طبق اعلام منبع مذکور نیروهای (غیرقانونی) ارمنی با همکاری نیروهای حافظ صلح روسیه مستقر در قره‌باغ کوهستانی هم اینک اقداماتی در جهت تثبیت اوضاع و برقراری آرامش در منطقه انجام داده‌اند.
در همین حال “آرمن گریگوریان”، دبیر شورای امنیت ارمنستان در گفت‌وگو با خبرنگار “آرمن‌پرس”، گفت: درخواست جمهوری آذربایجان برای اعمال تغییر در جاده ارتباطی خانکندی به ارمنستان و جایگزینی کریدور لاچین با مسیری دیگر مشروع نیست.
آرمن گریگوریان با اشاره به بند ۶ بیانیه‌ی سه جانبه‌ی رهبران ارمنستان، روسیه و آذربایجان (پاشینیان-پوتین-علی‌اف) در ۹ نوامبر سال ۲۰۲۰ که به موضوع ایجاد کریدور لاچین و بهره‌برداری از آن برای برقراری ارتباط میان قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان مربوط می‌شود، خاطرنشان کرد: “با توافق طرفین بیانیه (روسیه، ارمنستان، آذربایجان) برای طراحی و ساخت مسیر تردد جدید از طریق کریدور لاچین که قره‌باغ کوهستانی را به ارمنستان متصل می‌کند، فرصتی سه ساله پیش‌بینی شده که پس از استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در مسیر جدید برای تامین امنیت شهروندان در حال عبور، درباره آن تصمیم‌گیری خواهد شد”.
گریگوریان همچنین با اشاره به اینکه کارهایی در این راستا انجام شده است، در عین حال تاکید کرد که در حال حاضر هیچ توافق نهایی در این ارتباط وجود ندارد. دبیر شورای امنیت ارمنستان افزود: در هر حال ارمنستان تاکنون با هیچ طرحی موافقت نکرده است و درخواست آذربایجان در این ارتباط مشروعیتی ندارد.
همچنین “آرارات میرزوئیان”، وزیر امور خارجه ارمنستان دیروز، سوم آگوست / ۱۲ مرداد ماه، “آنجئی کاسپرشیک”، نماینده شخصی رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا را به حضور پذیرفت. بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه ارمنستان، آرارات میرزوئیان در این نشست گزارشی از وضعیت امنیتی ایجاد شده در منطقه طی روزهای اخیر را به آنجئی کاسپرشیک ارائه کرده است. وزیر خارجه ارمنستان تفسیر خودسرانه بیانیه‌های سه جانبه و تلاش آذربایجان برای بی‌ثبات کردن اوضاع منطقه را محکوم کرده و بر اهمیت ارزیابی دقیق جامعه بین‌المللی و به‌ویژه روسای مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا از وضعیت حاکم بر منطقه و مشخص نمودن طرف خاطی تاکید کرد.
وی باردیگر موضع سازنده! طرف ارمنی در جهت عادی‌سازی روابط ارمنستان و آذربایجان و همچنین حل مسالمت‌آمیز مناقشه قره‌باغ کوهستانی را مورد تاکید قرار داد. این در حالیست که آرائیک هارتونیان فرمانده جدائی‌طلبان خانکندی روز گذشته فرمان آماده‌باش نظامی امضاء کرد.
فهرست
نابودی سیستم پدافندی “اس-۱۲۵” جدایی‌طلبان ارمنی
اخبار منتشر شده نشان می‌دهد که در اراضی فرودگاه خوجالی، سیستم پدافندی “اس-۱۲۵” جدایی‌طلبان ارمنی توسط ارتش آذربایجان نابود و ده تن از نظامیان ارمنی کشته شدند و در ادامه عملیات نظامی توسط نیروهای ارتش ارتفاعات “ساری بابا” و”قیرخقیز”در “لاچین” تحت کنترل نظامیان آذربایجان در آمده است.
به فاصله‌ی اندکی از شروع “عملیات قصاص” از سوی ارتش آذربایجان علیه نیروهای جدائی‌طلب ارمنی در قره‌باغ در پاسخ به شهادت سرباز آذربایحانی توسط جدایی‌طلبان ارمنی!! انفجاری در شهر “خیردالان” در نزدیکی باکو رخ داد. گفته می‌شود احتمال اینکه این انفجار تعمدی صورت گرفته باشد وجود دارد. موضوع از سوی نیروهای امنیتی آذربایجان در دست بررسی است.
در این میان وزارت دفاع روسیه در مورد این درگیری‌ها با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: نیروهای حافظ صلح روسیه به انجام وظایف خود در قلمرو قره‌باغ کوهستانی ادامه می‌دهند؛ در بیست و هفت پست دیده‌بانی، نیروهای حافظ صلح روسی نظارت شبانه‌روزی بر وضعیت و کنترل بر رعایت رژیم آتش‌بس انجام می‌دهند. در منطقه ارتفاعات ساری‌بابا، آتش‌بس توسط نیروهای مسلح جمهوری باکو نقض شد. فرماندهی نیروهای حافظ صلح روسیه به همراه نمایندگان طرف‌های آذربایجان و ارمنستان در حال انجام اقداماتی برای تثبیت اوضاع هستند.
تحلیل
بنظر می‌رسد دولت آذربایجان با استفاده از فرصت درگیری روسیه در اوکراین و با کمک ترکیه و با استفاده از تجهیزات نظامی که پیشتر از ترکیه و پاکستان و اسرائیل و اوکراین خریداری کرده و نیز با بکارگیری نیروی نظامی آموزش دیده توسط افسران خارجی بویژه ترکیه و تجاربی که در مانورهای نظامی با ترکیه و پاکستان و در جنگ ۴۴ روزه دو سال پیش در آزادسازی بخش عمده‌ای از اراضی اشغالی خود بدست آورده قصد دارد بقیه‌ی شهرهای اشغال شده‌اش توسط ارمنستان را تا حد امکان آزاد کند و با تغییر کریدور لاچین -ارمنستان دولت ایروان را وادار به پذیرش کریدور زنگزور نماید.(زنگزور که در ترکیب آذربایجان بوده است در سال ۱۹۲۰ توسط دولت بلشویک در ترکیب ارمنستان قرار گرفته است. به همین دلیل آذربایجان بمنظور اخذ امتیاز از ارمنستان در رابطه با کریدور زنگزور برخی مواقع نسبت به این منطقه حتی ایروان ادعای ارضی هم نموده است. آذربایجان قصد دارد با تغییر محور ارتباطی خانکندی – و استقرار پست‌های مرزبانی و گمرک در این محور، ایروان را مجبور به پذیرش کریدور بین المللی زنگزور نماید. ارمنستان هم اگرچه می‌خواهد خط ارتباطی میان آذربایجان- نخجوان از طریق خاک این کشور برقرار گردد اما با کم و کیفی که دولت آذربایجان خواهان آن است تاکنون موافقت نکرده است.
هدف اصلی الهام‌علی‌ف؛ ایجاد کریدور بین‌المللی زنگزور
هدف اصلی الهام‌علی‌ف ایجاد کریدور بین‌المللی زنگزور است که ارمنستان هیچ نظارتی بر آن نداشته باشد و در قبال آن آماده دادن کریدور لاچین به ارمنستان است. البته در این مدل لاچین و زنگزور از حیث حاکمیتی به‌ترتیب متعلق به آذربایجان و ارمنستان خواهد بود. مگر اینکه مبادله ارضی صورت بگیرد یعنی همان طرح پل گوبل آمریکایی که در اینصورت مرز بین ایران و ارمنستان حذف می‌شود. ظاهرا این طرح فعلا مسکوت گذاشته شده است)
از آنجا که این برداشت در ایران وجود دارد که درصورت عملیاتی شدن کریدور زنگزور مرز ۴۰ کیلومتری ایران با ارمنستان حذف خواهد شد. برغم حساسیت زیادی که در ایران نسبت به کریدور زنگزور از حیث حذف مرز ایران -ارمنستان دیده می‌شود که هنوز مشخص نیست که واقعا اینگونه خواهد شد یا نه ؟و البته این حساسیت هم ضروری و طبیعی‌ست اما دولت ارمنستان آنگونه که باید نسبت به این موضوع حساسیت نشان نمی‌دهد، گویی که موافق از دست دادن مرز خود با ایران در قبال امتیازاتی که در حوزه انرژی و حمل و نقل از آذربایجان و ترکیه خواهد گرفت، است.
لذا این سوال جدی وجود دارد که فرضا اگر دولت ارمنستان تمایل به حذف مرز خود با ایران داشته باشد و این موضوع را رسما اعلام نماید، ایران چه واکنشی نشان خواهد داد و کدامین اقدام را خواهد نمود؟
پرواضح است که در صورت برقراری صلح نهایی؛ ارمنستان مسیر همگرایی با غرب را پیگیری خواهد کرد چرا که ایروان در شرایط محاصره و نیاز مبرم مناسبات خود با ایران را حائز اهمیت دانسته است !
دراین راستا (آزادسازی باقیمانده شهرهای اشغال برغم اینکه وزارت دفاع روسیه در بیانیه‌ای آذربایجان را ناقض آتش‌بس اعلام نموده اما احتمال هماهنگی پشت پرده از سوی باکو با مسکو مشابه سال ۲۰۲۰ و انجام یک معامله با پوتین دور از ذهن نیست .
درصورتیکه روس‌ها بخواهند یا بتوانند در اسرع وقت اقدام به برقراری آتش‌بس در مناطق درگیری نمایند می‌توان گفت چنین هماهنگی پنهانی میان باکو و مسکو صورت نگرفته است اما در غیراینصورت این احتمال تقویت خواهد شد و در این صورت می‌توان انتظار داشت که آذربایجان موفق به آزادسازی چند شهر اشغالی باقیمانده‌اش در روزهای آینده خواهد شد.
بنظر می‌رسد شرایط پدید آمده در قره‌باغ تلویحا از سوی پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان نیز مورد استقبال باشد اگرچه در چنین حالتی هرگز بصورت آشکار به آن اعتراف نخواهد کرد.
پاشینیان مایل است هرچه زودتر جنگ قره‌باغ پایان یابد
پاشینیان مایل است هرچه زودتر جنگ قره‌باغ پایان یابد و سند نهایی صلح با آذربایجان امضاء و مرزهای دو کشور تعیین و علامت‌گذاری‌های مرزی نیز محقق شود تا از این رهگذر ارمنستان از محاصره آذربایجان و ترکیه رها شود تا بتواند با استفاده از فرصت‌های جدیدی که فراهم خواهد شد ارمنستان را از بحران اقتصادی و عقب‌ماندگی از روند توسعه برهاند که در این صورت پایه‌های قدرت خود را نیز تثبیت خواهد کرد.
قدر مسلم از شرایط جدید منطقه آمریکا و اروپا نیز در زمینه‌های انرژی و حمل و نقل استفاده بهینه خواهند کرد. نیاز غرب به انرژی آذربایجان در وضعیت جدید پسا تجاوز روسیه به اوکراین سبب شده است غرب در رابطه با آزادسازی مناطق اشغالی آذربایجان به این کشور امتیازاتی بدهد.
لازم به ذکر است که جدایی‌طلبان ارمنی قره‌باغی به‌رهبری آرائیک هارتونیان که از سوی داشناکهای ارمنی در داخل و خارج و بخشی از دیاسپورای متمول ارمنی و روسای جمهور قره‌باغی اسبق و سابق (سرژ سرکیسیان و روبرت کوچاریان که اکنون از موقعیت ضعیفی برخوردارند و تلاش‌های پی درپی شان برای دور کردن پاشینیان از قدرت ناکام مانده است) حمایت می‌شدند، از یک سو پس از جنگ ۴۴ روزه و پیروزی قاطع آذربایجان در مقایسه با قبل از سپتامبر ۲۰۲۰ کمتر مورد حمایت هستند و از سوی دیگر تعداد ارامنه ساکن در قره‌باغ نسبت به زمان قبل از جنگ ۴۴ روزه دو سال گذشته کاهش یافته وبه حدود سی هزار نفر رسیده است. از این رو بدیهی‌ست که با این تعداد جمعیت نمی‌توان ادعای استقلال کرد. اگرچه در طول سه دهه اخیر با جمعیت یکصد وپنجاه هزار نفری هم این ادعا از سوی هیچ کشوری حتی روسیه (که به ایجاد این بحران کمک کرده و از آن بعنوان ابزار کنترل قفقاز جنوبی بهره‌برداری می‌کند) و ارمنستان مسموع واقع نشده است .
در شرایط کنونی که به دلایل مختلف ژئوپولیتیکی و ژئو اکونومیکی بویژه نیاز غرب به انرژی و تضعیف موقعیت روسیه به دلیل گیر افتادن در باتلاق اوکراین و تحریم‌های غرب رو به ضعف گذاشته است و مورد حمایت قاطع ترکیه قرار دارد و کمک‌های نظامی موثری از اسرائیل دریافت می‌کند، کفه ترازوی آذربایجان سنگین‌تر از کفه ترازوی ارمنستان است. احتمال آزادسازی اراضی اشغالی باقیمانده افزایش یافته است که درصورت تحقق آن، ارامنه قره‌باغ تنها دو راه در پیش رو خواهند داشت: یا باید به ارمنستان مهاجرت کنند یا اینکه تابعیت آذربایجان را بپذیرند و به حیات خود ادامه دهند و از آزادی فرهنگی و دینی خود برخوردار شوند .
شرایط پیش آمده در روسیه و قفقاز جنوبی موجب شده است که زمینه‌های برتری موقعیت آذربایجان، ترکیه و غرب بیش از گذشته فراهم شود و ایران در صورت ادامه راه رفته، بیش از آنچه که تاکنون در این منطقه از دست داده، از کف خواهد داد.
افشار سلیمانی
سفیر اسبق ایران در آذربایجان و کارشناس ارشد قفقاز جنوبی
