گسل تبریز در چه حالی است؟ زیر پای شهر تبریز امن است؟

یاز اکو، افخم ابراهیمی _گسل تبریز باعث شده است که با هر لرزه بر شهر زنگ هشدار برای کهن شهر زلزله خیز تبریز نواخته می شود‌.

شهری که با وجود سابقه بلندش در زلزله های ویرانگر و وجود گسلی که زیر پایش همانند بمب ساعتی است؛ همچنان شاهد توسعه شهر و تراکم سازی بر روی گسل شمال غرب و البته بی توجه به این مهم است.

گسل چیست؟

گسل ها در واقع شکستگی های پوسته جامد زمین هستند که زلزله ها اغلب در اثر جابجایی آنها نسبت به یکدیگر روی می‌دهند به عبارت بهتر می‌توان گفت: گسل ها عامل اصلی وقوع زلزله هستند معمولاً به واسطه فعالیت که در دراز مدت بدون وقوع زلزله و یا کوتاه مدت مانند زلزله از خود نشان می دهند شناخته می شوند.
باید توجه داشت که یک گسل ممکن است در طول سالیان دراز ها و یا هزاران سال فعالیتی نداشته باشد و به یکباره فعال شود از این رو می‌توان گفت :امکان وجود گسل های فعال علاوه بر گسل های شناخته شده دور از انتظار نیست.

باید در نظر داشت که فاصله از محل وقوع زلزله نسبت عکس در شدت احساس زلزله و آثار مخرب آن خواهد داشت بنابراین شناخت موقعیت گسل های موجود در گستره شهر تبریز و پتانسیل های آنها در ایجاد زلزله اهمیتی بیش از پیش می یابد.

گسل های تبریز

گسل شمال تبریز با طول تقریبی ۲۵۰ کیلومتر از شمال و شمال غرب شهر تبریز و یا بهتر است بگوییم از داخل شهر تبریز عبور می کند به دلیل وقوع زمین لرزه های متنوع تاریخی و ۱۲ بار تخریب کامل شهر تبریز از گسل های فعال شناخته شده ایران به شمار می آید.

تاریخچه زلزله های روی داده بر روی این گسل و همچنین نتایج کار محققین در زمینه تحلیل خطر زلزله نشان می‌دهد که امکان وقوع زلزله با قدرت بیشتر از ۷ در منطقه این گسل دور از انتظار نیست.

پیشینه زلزله های متعدد در راستای گسل شمال تبریز نشانگر این حقیقت است که جابجایی و شکستگی ناشی از حرکت گسل همچنان وجود دارد به علاوه نتیجه داده های موجود لرزه‌ای رویداد زمین لرزه هایی با بزرگی ۷.۴ در تاریخچه لرزه این گسل را قطعی می داند.

مطالعات انجام شده به روش احتمالی نیز نشانگر احتمال رویداد زمین لرزه هایی با بزرگی تا ۷.۷ در گستره گسل تبریز است.

گسل تبریز کجاست؟

مطالعات نشان می دهد نواحی شمالی شهر تبریز یا به عبارتی در امتداد کوه عون بن علی خط لرزه‌ای بالا نسبت به سایر نقاط در این منطقه دارند.

گسل شمال تبریز از میان شهرک باغمیشه، رشدیه و بخش شمالی یوسف آباد و شهرک امام عبور می کند.

این گسل از بنیادی‌ترین و فعال ترین و طولانی ترین گسل های آذربایجان از منطقه میشداغ مرند آغاز و پس از عبور از صوفیان وارد شمال تبریز شده و پس از عبور از دامنه کوه عینالی تبریز باغمیشه و محلات قدیمی و باسمنج شده و به سمت بستان آباد ادامه می یابد و پس از کمی انفصال به میانه و سپس به زنجان می رسد.

احتمال می‌رود گسل شمال تبریز در طول دوران چهارم زمین شناسی در اثر فعالیت ماگمایی این دوران تشکیل یافته باشد.

امتداد این گسل را می توان تا مرز ترکیه در روی عکسهای هوایی تشخیص داد.

ویژگی های گسل تبریز

گسل شمال غرب تبریز جزوه پویا ترین گسل های فلات ایران و ترکیه محسوب می‌شود این گسل با دقت قابل توجهی از سال ۱۹۷۶ میلادی شناسایی و معرفی شده است و پس از آن به جزئیات ساختاری و لرز های این گسل توجه شده است.

سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور از دو دهه گذشته مطالعات گسترده و جامعی با هدف شناسایی رخداد زمین لرزه های کهن و ماقبل تاریخ درباره پروژه های دیرینه لرزه شناسی بر روی گسل شمال تبریز وبرخی از گسل های مهم آذربایجان آغاز کرده است میانگین دوره برگشت زمین لرزه های مخرب این گسل ۳۰۰ سال تخمین زده شده است با این حال گاهی دوره بازگشت دو زلزله بسیار بزرگ همچون رخدادهای تاریخی ۱۷۲۱ و ۱۷۸۰ میلادی کمتر از ۶۰ سال بوده است.

اغلب زمین لرزه های بزرگ در ایران به غیر از بخش‌هایی از زاگرس با گسیختگی سطح زمین همراه بوده و در اثر هر زلزله بزرگ در تبریز سطح زمین تا ۴ متر به طور افقی و نیم تا یک متر به صورت قائم در امتداد گسل جابجا شده است.

وجود گسل‌های قابل ملاحظه در جنوب شهر تبریز نشان می‌دهد که این گسل محدود به شمال شهر نبود بلکه شهر تبریز در یک پهنه گسلی بنا شده است ویژگی های تکنوتیکی و زمین شناسی منطقه نشانگر آن است که کهن شهر تبریز توانایی لازم جهت وقوع یک زلزله بزرگ داراست چراکه با فرض فعال بودن ۵۵ کیلومتر از این گسل می توان زلزله‌ای به بزرگی ۷.۴ را از آن انتظار داشت.

ضرورت مطالعات و ارزیابی فعالیت گسل تبریز

با توجه به سابقه زلزله خیزی تبریز و جان باختن صدها هزار تن در طول سال ها و بر اساس تقسیم بندی استاندارد، آیین نامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله مناطق مختلف ایران را به لحاظ خطر زلزله به ۴ بخش با خطر کم، متوسط ، زیاد و بسیار زیاد تقسیم می کندوموقعیت شهر تبریز و گسل آن موجب شده تا این شهر در منطقه با خطر بسیار زیاد و بالاترین سطح از خطر واقع شود.

این عوامل موجب می شود تا پایش فعالیت گسل شمال تبریز از اهمییت ویژه ای برخوردار شود.

همانند تاریخچه زلزله ها و گسل های فعال موجود در منطقه وضعیت لرزه‌خیزی کیفیت ساخت و ساز تراکم نامناسب جمعیتی تراکم نامناسب ساختمان ها کمبود امکانات امداد و نجات و غیره باعث را در زمین لرزه به عنوان خطرناک ترین پدیده طبیعی برای شهر تبریز شناخته شود.

گسل تبریز کی فعال می شود؟

با وجود پیشرفت های علمی هنوز هم نمی توان زلزله را پیش بینی کرد ولی کارشناسان حوزه زمین شناسی و زلزله معتقدند خطر وقوع زمین زلزله در تبریز با وجود سابقه تاریخی اش دور از انتظار نیست.

بطور کلی زلزله‌ها دارای سه منشأ کلی تکتونیکی( ناشی از حرکات صفحات پوسته‌ای)، آتشفشانی(ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی) و القایی (مثل اثر سدسازی، انفجارها و …) هستند که زلزله‌های منطقه آذربایجان عمدتاً به دلیل تمرکز تنش پوسته‌ای در اثر حرکات میکرو پلیت عربستان به سمت شمال شرق و اعمال فشار به پوسته‌ی ایران و در نهایت تخلیه‌ی این تنش‌ها از طریق گسل مربوطه ایجاد می‌شوند و ریشه‌ی تکتونیکی دارند.

باید در نظر داشت گسل شمال تبریز یکی از گسل‌های بسیار فعال محسوب می‌شود، ولی برخی از کارشناسان معتقدند نباید نسبت‌به وقوع زلزله‌هایی با شدت پایین ناشی از این گسل نگران بودچراکه این زلزله‌ها میزان انرژی ذخیره‌شده در زمین را آزاد کرده و از وقوع زلزله‌هایی با شدت بالا جلوگیری می‌کند.

گسل تبریز فعال خواهد شد؟

درمیان شایعه های فراوان پیرامون گسل تبریز و بازگشت زلزله های ویرانگر به این شهر صحبت از دوره های ۲۰۰ و یا۳۰۰ ساله زلزله در میان است هرچند شواهد نشان دهنده ان است که هیچ قاعده و چرخه مشخصی برای تکرار زمین لرزه ها در تاریخ این شهر وجود نداردو با وجود ادعاهای که دوره‌ی بازگشت زلزله‌ی شدید در تبریز حدود ۲۰۰ سال برآورد شده و این دوره‌ی بازگشت سپری شده ‌است و آخرین زلزله‌ی شدیدی که در تبریز رخ داده به سال ۱۷۸۰ میلادی برمی‌گردد و دوره‌ی بازگشت ۲۰۰ساله، در سال ۱۹۸۹ میلادی سپری شده‌است.

اگر گسل تبریز فعال شود؟

بی شک کابوس زلزله در تبریز و فعالیت قدرتمند گسل شمال جدا از روند طبیعی زمین لرزه تا همیشه با نام تبریز عجین شده است.

ولی آنچه این روند طبیعی در حرکت پوسته های زمین را برای کهن شهر تبریز به یک کابوس تبدیل می کند اماده نبودن زیر ساخت ها و نبود تاب آوری شهر وبی مبالاتی در نحوه توسعه شهر بی توجه به خط گسل تبریز است.

مساحت شهر تبریز هم اکنون نسبت به پنج دهه گذشته ۵ برابر شده است. در خوشبینانه ترین حالت ممکن بیش از ۳۵ درصد شهر تبریز به سمت منطقه پرخطر رشد کرده و شهرک هایی که هر روز در حال جوانه زدن هستند از شهرک باغمیشه، رشدیه ،مرزداران، ارم تا شهرک های جدید احداثی همانندجوانان و صیاد شیرازی که کاملا منطبق بر اثر سطح گسل های مهم و علایم آن در حال رشد هستند ودر مقابل مسئولانی که همچنان در برابر واقعیتهای لرزه خیزی تبریز و گسل آن مقاومت می کنند.

مناطق امن تبریز دربرابر زلزله

سیروس اسماعیلی کارشناس تکتونیک سازمان زمین شناسی شمال غرب کشور متعقد است: می‌بایست توسعه شهر به سمت جنوب تا جنوب غرب مورد توجه شهرسازان قرار گیرد چراکه توسعه شهر بر روی گسل عواقب خطرناکی به همراه دارد و ما باید به جای سکونت در مناطقی مانند مرزداران، نصر و باغمیشه مناطق جنوب و جنوب غربی را برای توسعه ساخت و سازها انتخاب کنیم.

به نظر می آید ،علی رغم استقبال گسترده شهروندان تبریز نسبت به خرید و ساخت خانه بر روی گسل تبریز در مناطق همچون باغمیشه مرزداران رشدیه ولیعصر و کوی نصر می بایست افکار عمومی را نسبت به این خطر جدی آگاه کرده و تغییر جهت توسعه شهر به یک مطالبه مردمی تبدیل کرد.

گورستان تبریز امن در برابر زلزله

جالب است بدانید با وجود تمام ضرورت هایی که به فراموشی سپرده شده است و تراکم سازی هایی که در منطقه پرخطر تبریز در حال گسترش است ،به گفته کارشناسان گورستان های این شهر در مناطق امن این شهر واقع شده‌اند! عجیب است که این منطقه برای دفن اموات استفاده شده و مناطق خطرپذیر بالا به زندگی مردم اختصاص یافته است.