یازاکو، علی محمدی‌پور_ از چالش‌های عمده پیش‌روی محیط زیست منطقه آذربایجان می‌توان به، خشک‌شدن دریاچه ارومیه، آلودگی رودخانه مرزی ارس به پساب صنایع مس و معادن، آلودگی رودخانه محلی آجی‌چای به فاضلاب و سموم و کودهای کشاورزی، آلودگی هوا، تخریب زیستگاه‌ها و معضلات مربوط به سیستم جمع‌آوری و دفع زباله‌ها اشاره کرد.
تخریب زیستگاه‌ها، که در راس آن‌ها، تقسیم‌شدن زیستگاه جنگلی و باارزش بین‌المللی ارسباران در اثر انتقال لوله گاز کشور ارمنستان است. به رغم فاجعه بار بودن آثار، تبعات و پیامدهای دستبرد انسانی در این ذخیره‌گاه زیست‌کره، ظاهرا این مساله آن‌چنان برای مردم و حتی مسئولین غریب است که متاسفانه در دوره تبلیغات انتخاباتی، احداث اتوبان تبریز-باکو و حتی تبریز-ارمنستان از دل جنگل‌های ارسباران، به عنوان شعار تبلیغاتی از سوی برخی کاندیداها مطرح شد.
همچنین گزارش‌هایی مبنی آلودگی رود ارس به‌دلیل فعالیت معادن و نیروگاه هسته‌ای متسامور در ارمنستان و رهاسازی مواد رادیواکتیو که باعث افزایش نرخ سرطان در این منطقه شده است، پیامدهای زیست‌محیطی این منطقه را افزایش خواهد داد که نیازمند دیپلماسی فعال برای بررسی ابعاد و حل این مشکل بزرگ است.
می‌توان گفت آلودگی هوا و خشک‌شدن دریاچه ارومیه، در نتیجه افزایش و توزیع نامناسب جغرافیایی جمعیت و در نتیجه افزایش نیاز به انرژی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب منطقه است. به عنوان مثال طی حدود سی سال اخیر سطح زیر کشت کشور و استان بعضاً تا سه برابر شده و این امر به دلیل سدسازی‌ها و استفاده از منابع آب در دسترس بوده است. باید اشاره کرد که سدسازی بزرگترین فعالیت بیابان‌زایی کشور است.
متاسفانه، از بین‌رفتن گوری‌گول و جنگل‌های آینالو و تخریب هفت‌چشمه مشاهده می‌گردد و جنگل‌های اجاق کندی هم که در منطقه شمال شرقی مجتمع مس سونگون قرار گرفته‌اند و زیستگاه سیاه خروس‌ها بوده و همچنین زیستگاه قوچ و میش در پناهگاه حیات وحش کیامکی در منطقه امن عاشیق سورتون در حال نابودی است.
در امر کشاورزی، استان از نظر رشد سطح زیر کشت عملکرد خوبی داشته است، اما در توسعه کشاورزی پایدار، عملکرد این استان نمود خوبی ندارد. سیستم انتقال آب استان نیز، شدیدا نیازمند بهسازی است و در این زمینه آب زیادی از دست می‌رود.
از دیگر چالش‌های عمده زیست‌محیطی منطقه آذربایجان، آلودگی رودخانه محلی آجی‌چای در اثر ورود فاضلاب و سموم و کودهای کشاورزی، است. دلیل سرازیر شدن این فاضلاب‌ها به آجی‌چای، عدم پوشش کامل فاضلاب شهری تبریز و روستاهای اطراف و عدم وجود الزامات مربوط به کشاورزی پایدار است.
پساب قالیشویی‌ها و دیگر واحدهای صنعتی نیز از جمله معضلات آذربایجان است. این پساب‌ها بوی بسیار بدی دارند و چون برای شستشو از مواد شیمیایی و پاک‌کننده‌ها استفاده می‌شود، برای مردم و محیط و گیاهان و حیوانات منطقه بسیار خطرناک است، و این آب به مزارع کشاورزی جاری و با محصولات کشاورزی به بدن مردم تزریق می‌شود.
در زمینه تولید آلاینده‌ها در آذربایجان، خودروها و وسائط نقیله قدیمی که چندین سال از عمر آن‌ها گذشته است، یک مشکل اساسی هستند. همچنین تاثیر پررنگ خودروهای بی‌کیفیت قابل چشم‌پوشی نیست.
نیروگاه‌ها نیز به‌دلیل استفاده از سوخت مازوت عملکرد قابل‌دفاعی ندارند و نقش بسیار آلوده کننده آن‌ها بی‌تاثیر از مشکلات گازرسانی نیست. استقرار صنایع آلاینده و فعالیت‌های صنعتی غیراستاندارد نیز مشکلات را دو چندان کرده‌اند؛ کم‌توجهی به مدیریت شهری، تغییر کاربری اراضی، عدم گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی مورد نیاز مردم، و متراکم کردن فضای شهری از جمله عوامل دخیل در آلودگی هوا هستند.
مدیریت پسماند از دغدغه‌های اصلی مدیریت شهری و دوستداران محیط زیست و بهداشت است؛ و با توجه به حجم بالای پسماندهای تولیدی شهری، در زمینه مدیریت بهداشتی و اصولی دفع و بازیافت با مشکلات عدیده‌ای مشاهده می‌گردد. مدیریت و تفکیک پسماند در محل تولید می‌تواند در تبدیل تهدید به فرصت موثر واقع شود چون که می‌توان از پسماندهای تر در تامین خوراک مورد نیاز دام‌ها استفاده کرد، به طوری که ارزش غذایی این خوراک چندین برابر نهاده‌های دامی مانند یونجه است.
مشکلات موجود در مسیله محیط زیست استان همت جمعی را می‌طلبد
با توجه به علاقمندی و استقبال بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت آذربایجان شرقی، حل معضلات و چالش‌های زیست‌محیطی پیش‌روی صنایع، باید دستور کار نهادها قرار گیرد.
مسئولان دستگاه‌های متولی حوزه صنعت باید با در نظر گرفتن تمام جوانب، مانع از بروز مشکلات برای سرمایه‌گذاران شوند و شرایطی را فراهم کنند تا صنعت بتواند بدون موانع و مشکلات به مسیر خود برای تولید و تامین نیاز جامعه و ایجاد اشتغال برای افراد جویای کار ادامه دهد.
رفع این چالش‌ها برای توسعه پایدار و بهبود شرایط زیست‌محیطی، نیازمند همکاری و هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف اجرایی و اصلاح قوانین و مقررات موجود است.
برای حل این چالش‌ها می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
۱٫ مدیریت منابع آب: استفاده بهینه از آب، توسعه سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و بازچرخانی آب.
۲٫ کنترل آلودگی هوا: ارتقاء استانداردهای صنعتی، ترویج حمل‌ونقل عمومی و استفاده از سوخت‌های پاک.
۳٫ حفاظت از جنگل‌ها: اجرای برنامه‌های احیای جنگل، کاشت درختان و آموزش عمومی در مورد اهمیت جنگل‌ها.
۴٫ حفظ تنوع زیستی: حمایت از مناطق حفاظت‌شده، انجام برنامه‌های تحقیقاتی و آموزش در خصوص اهمیت حفاظت از گونه‌های مختلف.
۵٫ آموزش و آگاهی‌بخشی: برگزاری دوره‌های آموزشی در مدارس و جامعه در مورد حفاظت از محیط‌زیست.
۶٫ تقویت قوانین و مقررات محیط‌زیستی: ایجاد و اجرای قوانین سفت و سخت برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست.
در نهایت، رسیدگی به چالش‌های منطقه آذربایجان و در راس آن استان آذربایجان‌شرقی، نیازمند همکاری بین دولت، سازمان‌های غیردولتی و جامعه محلی است تا به حفظ و بهبود وضعیت زیست‌محیطی استان کمک کند. چرا که آذربایجان‌شرقی به عنوان پایتخت صنعتی و سیاسی شمال‌غرب کشور، با توجه به ابرچالش‌های زیست‌محیطی گریبان‌گیر آن، از اهمیت بالایی برخوردار است.
