یازاکو، جعفر ساعی نیا_ در سال‌های اخیر، استان آذربایجان شرقی، به‌ویژه شهر تبریز، به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی و دانشگاهی کشور، پتانسیل بالایی برای توسعه استارتاپ‌ها و نوآوری‌های فناورانه داشته است. با این حال، فعالان این حوزه با موانع و چالش‌های متعددی مواجه هستند که مسیر رشد و پیشرفت آن‌ها را دشوار کرده است. این چالش‌ها علاوه بر محدود کردن پیشرفت این اکوسیستم، به خروج نخبگان و سرمایه‌های انسانی از استان نیز منجر شده است.
اصلی‌ترین مشکلات استارتاپ‌ها در آذربایجان شرقی:
۱- بوروکراسی پیچیده و موانع اداری: یکی از چالش‌های مهم در آذربایجان شرقی، بوروکراسی سنگین و زمان‌بر بودن فرآیند اخذ مجوزهاست. به گفته فعالان استارتاپی، آنان برای آغاز به کار یا توسعه فعالیت‌های خود، باید از فیلترهای متعددی عبور کنند که باعث کاهش انگیزه و اتلاف زمان آن‌ها می‌شود. این موانع بوروکراتیک باعث کاهش انگیزه کارآفرینان و کندی در پیشرفت پروژه‌ها می‌شود.
۲- کمبود زیرساخت‌های نوآوری: تبریز، با وجود پیشینه درخشان علمی و صنعتی، هنوز از زیرساخت‌های کلیدی مانند کارخانه نوآوری، فضاهای کار اشتراکی و مراکز رشد کافی بی‌بهره است. این کمبود زیرساختی به شدت روی بهره‌وری و توسعه استارتاپ‌ها تأثیر منفی گذاشته است. تبریز با وجود پتانسیل بالا در حوزه نوآوری، هنوز دارای کارخانه نوآوری نیست. این در حالی است که شهرهایی مانند تهران از این زیرساخت بهره‌مند هستند و این موضوع می‌تواند به توسعه استارتاپ‌ها کمک شایانی کند.
۳- عدم حمایت مالی و سرمایه‌گذاری: بسیاری از استارتاپ‌های استان برای ادامه مسیر خود به منابع مالی نیاز دارند، اما کمبود سرمایه‌گذاری‌های محلی و عدم دسترسی به سرمایه‌گذاران ملی یا خارجی، فعالیت آن‌ها را محدود کرده است.
۴- مهاجرت نخبگان: به دلیل نبود شرایط مناسب، بسیاری از نخبگان و کارآفرینان فعال در حوزه فناوری از آذربایجان شرقی به شهرهای دیگر یا حتی کشورهای خارجی مهاجرت می‌کنند. این مهاجرت‌ها سرمایه‌های انسانی گران‌بهایی را از استان دور کرده و اکوسیستم نوآوری منطقه را تضعیف می‌کند.
۵- عدم آگاهی و فرهنگ‌سازی: در بسیاری از موارد، جامعه محلی استان احتمالاً درک مناسبی از اهمیت استارتاپ‌ها و نقش آن‌ها در توسعه اقتصادی ندارد. این موضوع باعث می‌شود که ایده‌های نوآورانه حمایت اجتماعی کافی را دریافت نکنند. بسیاری از افراد با مفهوم استارتاپ و اهمیت آن در توسعه اقتصادی آشنا نیستند. این امر می‌تواند منجر به کمبود حمایت‌های اجتماعی و عدم پذیرش ایده‌های نوآورانه شود و لزوم برگزاری دوره‌های آموزشی را می‌طلبد.
۶- چالش‌های ارتباطی و شبکه‌سازی: رویدادهای شبکه‌سازی و ارتباط بین استارتاپ‌ها، سرمایه‌گذاران و مشاوران نقش مهمی در رشد کسب‌وکارها دارد. با این حال، کمبود چنین رویدادهایی در تبریز و استان، توسعه همکاری‌ها و جذب سرمایه را دشوار کرده است.
۷- تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی: استارتاپ‌های آذربایجان شرقی، مانند سایر نقاط ایران، تحت تأثیر تحریم‌ها از دسترسی به بازارهای بین‌المللی و منابع مالی جهانی محروم هستند و قادر به جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیستند. این مشکلات نه تنها رشد آن‌ها را کند کرده، بلکه بسیاری از این کسب‌وکارها را مجبور به انصراف یا تغییر مسیر کرده است و فرصت‌های رشد و توسعه آن‌ها را به شدت محدود کرده است.
۸- نبود حمایت محلی: برخی نهادهای محلی، از جمله شهرداری‌ها، نگاه جامعی به اهمیت استارتاپ‌ها ندارند و همکاری لازم برای ایجاد شرایط مناسب را ارائه نمی‌دهند. این مسئله باعث شده که بخشی از ظرفیت‌های موجود در استان به هدر برود. کمبود فضاهای کار اشتراکی و مکان‌هایی برای برگزاری جلسات و رویدادهای استارتاپی از دیگر چالش‌های موجود است. پارک علم و فناوری استان می‌تواند با ایجاد این زیرساخت‌ها نقش مؤثری در حمایت از استارتاپ‌ها ایفا کند.
۹- کمبود نیروی متخصص: اگرچه آذربایجان شرقی دانشگاه‌های مطرحی دارد، اما همچنان تعداد نیروی انسانی ماهر و متخصص در حوزه‌های پیشرفته محدود است. این کمبود باعث می‌شود که بسیاری از استارتاپ‌ها نتوانند تیم‌های فنی قوی تشکیل دهند.
۱۰- نبود نقشه راه روشن: عدم تدوین یک استراتژی جامع برای حمایت از استارتاپ‌ها در سطح استان، باعث شده که فعالیت‌های این حوزه پراکنده و غیرمتمرکز باشد.
۱۱- چالش‌های تأمین مالی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های استارتاپ‌ها در ایران، کمبود منابع مالی است. طبق گزارش سال ۲۰۲۳ از Global Startup Ecosystem Report، استارتاپ‌های ایرانی به‌طور میانگین ۶۰ درصد کمتر از میانگین جهانی سرمایه جذب می‌کنند. این مشکل در آذربایجان شرقی نیز محسوس است و بسیاری از استارتاپ‌ها برای تأمین مالی با مشکلات جدی مواجه هستند.
۱۲- نبود شبکه‌سازی مؤثر: یکی از عوامل موفقیت استارتاپ‌ها، دسترسی به شبکه‌های حرفه‌ای و ارتباط با سایر کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و مشاوران است. در آذربایجان شرقی، کمبود رویدادها و برنامه‌های شبکه‌سازی می‌تواند مانعی برای رشد استارتاپ‌ها باشد.
در نهایت باید اذعان کرد که استارتاپ‌های آذربایجان شرقی با وجود تمام پتانسیل‌ها، با چالش‌های جدی مواجه هستند که مانع از شکوفایی کامل آن‌ها می‌شود. ضروری است که مسئولان استانی و کشوری با درک اهمیت این اکوسیستم، حمایت‌های لازم را از این کسب‌وکارهای نوپا به عمل آورند. پیشنهاد می‌شود مسئولان با کاهش موانع اداری، ایجاد زیرساخت‌های لازم و حمایت‌های مالی و معنوی، به رشد و توسعه استارتاپ‌ها در این منطقه کمک کنند و زمینه را برای استفاده از ظرفیت‌های بومی و نگه‌داشت نخبگان فراهم سازند.
