وضعیت دریاچه ارومیه از اواخر بهار امسال وارد یک شرایط بحرانی شد. مقامات و مسوولان دولتی قول بهبود شرایط می دهند اما تا اواخر فصل تابستان عملا هیچ اتفاقی در حوزه دریاچه ارومیه انجام نگرفت. علی سلاجقه قول رهاسازی آب و پرآب شدن دریاچه را تا اوایل مهر ماه داده بود. روزهای پایانی مهرماه به سررسید و دریاچه به گفته برخی از کارشناسان در حالت احتزار قرار گرفت اما خبری از آب نبود.
هشدار جدی برخی از مقامات سابق در مورد مهاجرت میلیونی ساکنان این منطقه به ویژه شرق دریاچه ارومیه در صورت ادامه دار بودن وضعیت دریاچه در حالی مطرح می شد که سطح آب دریاچه به بی سابقه ترین حالت خود در چند دهه اخیر رسید اما بازهم خبری از اقدام عاجل و هوشمندانه نبود. همه صاحب نظران و متولیان امر از نمایندگان مجلس در این منطقه تا کمیسیون های تخصصی و مدیران وزارتخانه های ذی مدخل سیاست سکوت را در پیش گرفتند و اندک صحبت های مطرح شده تنها به اظهار تاسف های رنگارنگ ختم می شد.
پیگیری های خبرنگار رکنا برای اطلاع از آخرین تصمیمات متولیان امر از مدیران وزارت نیرو و کشاورزی تا اعضای کمیسیون انرژی و کشاورزی مجلس نتیجه بخش نبود. یکی از باغداران منطقه تاثیر توسعه کشاورزی بر روی خشک شدن این دریاچه را به کل رد کرد. رحمت مظاهری که نزدیک به ۹ هزار متر مربع باغ سیب و انگور در این منطقه دارد به خبرنگار رکنا گفت: وسعت زمین هایی که پدران ما در اختیار داشتند اکنون بین فرزندانشان تقسیم شده و مشاهده ما نشان می دهد که کشاورزی برخلاف ادعای مسوولان به لحاظ وسعت افزایشی نداشته است. پس در حقیقت این ادعا که کشاورزی باعث خشک شدن دریاچه شده است، درست نیست.
هرچند این ادعا مطابق اعلام وزارت جهاد کشاورزی و نقشه های هوایی موجود رد می شود و توسعه کشاورزی در این منطقه رخ داده است اما باید دید که وزن این مولفه چه مقدار در نتیجه نهایی این اتفاق ناگوار تاثیرگذار بوده است.
مظاهری، باغدار یکی از روستاهای اطراف شهر ارومیه در گفتگو با خبرنگار رکنا بیان کرد: اینکه می گویند خشک شدن دریاچه ارومیه به خاطر توسعه کشاورزی در این منطقه است نمی تواند درست باشد زیرا تاثیر توسعه کشاورزی بر خشک شدن دریاچه ارومیه به نسبت اقدامات مخرب دیگر بسیار کمتر است.
او معتقد بود که افزایش روند سدسازی در حوزه دریاچه ارومیه و احداث بیش از ۸۰ سد در طی دو دهه اخیر ما را با شرایط فعلی رو به رو کرده است و این در حالیست که از محل آب پشت سدها میزان آب قابل توجهی در اختیار کشاورزان قرار نمی گیرد.
این باغدار سیب و انگور اهل روستای امامزاده شهر ارومیه تاکید کرد: پیش از این تمام آبها از کوه های اطراف دریاچه ارومیه به سمت دریاچه سرازیر می شد اما اکنون این سدها اجازه ورود آب به دریاچه را نمی دهند و برخلاف ادعای مسوولان آب به کشاورزی نیز اختصاص پیدا نمی کند.
مظاهری گفت: ما قبلا زمین هایمان را هر ماه آب می دادیم اما اکنون هر دو ماه یکبار هم نمی توانیم آب بدهیم. پدران ما یک قطعه زمین داشتند و یک عدد چاه که الان بین ۴ فرزند آنها تقسیم شده و از همان چاه هم آب برداشت می کنیم.
وی افزود: هیچ کدام از شرایط در حوزه کشاورزی تغییر پیدا نکرده است اما مسوولان ادعا می کنند کشاورزی باعث خشک شدن دریاچه شده است.
این کشاورز ساکن روستای امامزاده شهرستان ارومیه با اشاره به اینکه الگوی کشت مردم در این منطقه آرام آرام تغییر پیدا کرده است، تصریح کرد: اگر در اطراف دریاچه ارومیه به زمنی ها و باغات سر بزنید مشاهده می کنید که بسیاری باغات خود را به باغ پسته و بادام تغییر داده اند که هم نیاز به آبیاری کمتری دارد و هم ارزش افزوده آن بیشتر است.
او می گوید: در روستاهای بین دو استان آذربایجان غربی و کردستان و نزدیک به سدی که ساخته شده قبلا هیچ کشاورزی صورت نمی گرفت اما اکنون شاهد این هستیم که در دامنه کوه باغات انگور ایجاد شده است و آب آن را از محل سد تامین می کنند.
مظاهری ادامه داد: اغلب ساکنان منطقه می دانند که خشک شدن دریاچه ارومیه برابر با نابودی منطقه است اما بسیاری از کشاورزان و باغداران الان به دلیل نبود آب با تانکر به باغات و زمین های خود آبرسانی می کنند.
وی اضافه کرد: قبلا در این فصل وقتی به روستاهای شمال دریاچه می رفتم محصولات بسیاری از خربزه و هندوانه مشاهده می کردم اما امسال به هیچ عنوان در حوزه دریاچه ارومیه غیر از مناطق کوچکی در جلفا هیچ کشاورزی در منطقه اقدام به کاشت خربزه و هندوانه نکرده است.
این ادعاها توسط یکی از ساکنان منطقه در حالی مطرح می شود که پیش از این کارشناسان بارها در مورد تاثیر جدی برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی بر کاهش سطح آب دریاچه هشدار داده بودند
دلاور نجفی، کارشناس مسایل آب و محیط زیست اما دیدگاه متفاوتی دارد او می گوید: مطالعه ای که قبلا در مورد وضعیت دریاچه انجام گرفته بود و گزارش آن در شورای عالی آب مطرح شده بود تاثیر عوامل طبیعی را ۷۵ درصد و تاثیر عوامل انسانی را ۲۵ درصد عنوان کرده بود.
نجفی مدعی شد: تبخیر و کاهش میزان نزولات جوی دو عامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه است. او در پاسخ به سوال خبرنگار رکنا که چرا وضعیت دریاچه وان ترکیه که در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری دریاچه ارومیه قرار دارد تابع شرایط طبیعی نیست؟، بیان کرد: عرض جغرافیایی و موقعیت قرارگیری دریاچه وان ترکیه و همچنین نزولات جوی از قبل جریانات هوایی مدیترانه ای و پوشش طبیعی این منطقه شرایط دریاچه وان را از ارومیه متفاوت تر کرده است.
معاون اسبق سازمان محیط زیست خشک شدن دریاچه ارومیه را یک مساله چند وجهی عنوان کرد و افزود: نمی توان گفت که مشخصا به یک دلیل خاص دریاچه خشک شده است و ما باید توجه کنیم که این مساله یک موضوع چند وجهی است و مجموعه ای از عوامل در این اتفاق موثر بوده اند اما باید توجه کنیم که هنوز مطالعه ای صورت نگرفته است که نشان دهد وزن و تاثیر هر عامل در مورد این وضعیت چه مقدار بوده است.
وی در ادعایی مطرح کرد: دریاچه ارومیه یک دریاچه دایمی نبوده است و در طول سالهای دور نیز این دریاچه با خشکسالی جدی روبه رو بوده است.
این ادعای دلاور نجفی نیازمند بررسی بیشتر است اما مساله ای که بیشتر از آن دارای اهمیت است، تبعات بعد از خشک شدن دریاچه است که به نظر می رسد آنچنان که باید مورد توجه قرار نمی گیرد و نهادهای مسوول را وادار به اتخاذ سیاست سکوت در قبال این مساله کرده است.
