به گزارش پایگاه خبری یازاکو، دکتر توحید ملک زاده در کانال تلگرامی خود نوشت: در سالهای ۱۹۱۸/ش۱۲۹۷، تحولات سریع حاکمیتی در ایالات آذربایجانی تحت حاکمیت روسیه تزاری شمال رود ارس مخصوصا در ایالت مسلمان نشین ایروان که اقلیت ارمنی نیز داشت درگیری ها فزاینده ای به بار داشت. اقلیت ارمنی این ایالت سعی داشت با زور و ترور تصفیه نژادی را انجام داده و راه را برای ادامه حکومت ارمنی تحت هدایت حزب ملی گرای داشناک در ایالت مسلمان نشین ایروان هموارتر نماید. زمان نشان داد که ترور و کشت و کشتار در ایروان نتیجه داد و شهر مسلمان نشین و مهد علوم اسلامی و مولد آیات اعظامی که فامیل ایروانی را داشتند تبدیل به شهر صد در صد ارمنی مسیحی گردید.
جدای از این، منطقه تحت تصرف ارامنه که جمهوری ارمنستان نامیده شد، نمی توانست عطش ارامنه متعصبی که رویای هایدات ( سرزمینهای بین دریای خزر و دریای سیاه ) را داشتند برطرف نماید. یکی از این متعصبین که دارای سلاح و چریک بود و حدود جمهوری ارمنستان را قبول نداشت، آندرانیک اوزانیان بود که یک گوش خود را در جنگ با عثمانی ها از دست داده بود و « قولاغی کسیک آندرانیک » نامیده می شد. وی محال زنگه زور را اشغال کرده بود و « وار می منه یان باخان؟» فریاد می کرد. سیاست وی همسو با انگلیس و فرانسه و علیه عثمانی و ترکان آذربایجان بود. وی با هماهنگی متفقین برای کمک به جیلوهایی که در غرب آذربایجان به کشت و کشتار مشغول بودند در اول تیر ماه ۱۲۹۷ از طریق جلفا، علمدار و گرگر و محال یکانات به خوی حمله کرد تا فشار اردوی اسلام عثمانی ها به جیلوهای سلماس و اورمیه را کم کند. مقاومت شجاعانه چند روزه اهالی خوی تحت فرماندهی بزرگان خویی حمله آندرانیک را ناکام گذاشت و اوزانیان با خفت هر چه تمامتر به زنگه زور عقب نشینی کرد. عثمانی ها هم که در جبهه سلماس مشغول قلع و قمع جیلوها بودند موقعی رسیدند که اهالی خوی حملات ارامنه را دفع کرده بودند. توپخانه ارتش عثمانی ارامنه را مجبور به عقب نشینی کرد. اگر آندرانیک خوی را اشغال می کرد و به مسیحیان سلماس می رسید شاید امروزه اوضاع غرب آذربایجان بسیار متفاوت بود.
شکست آندرانیک سبب شد تا انگلیسی ها طی اعلامیه هایی که از هواپیماهایشان به سر جیلوهای اورمیه و سلماس ریخته شد اعلام کردند که لازم است از مسیر میاندوآب، صایین قالا و تکاب به مقر انگلیسی ها در همدان فرار کنند. و چنین هم شد.
آندرانیک نیز چندین سال در مواضع کوهستانی زنگه زور به عملیات تروریستی مشغول شد و در سالهای ۱۹۲۰ تعداد روستاهای مسلمان ترک نشین محال زنگه زور از بیش از ۱۵۰ روستا به ۱۱۵ تنزل کرد. ۲۰ آوریل ۱۹۲۰/ اردیبهشت ۱۲۹۹ آذربایجان برای خارج کردن قوای مسلحه ارمنی از زنگه زور به دولت ارمنستان اولتیماتوم داد. درگیری های قوای آذربایجان با دستجات پارتیزان ارمنی تا سال ۱۹۲۰ یعنی بلشویکی شدن آذربایجان و ارمنستان ادامه یافت. وی برای تصرف نخجوان حتی به با بلشویکها هم همکاری نمود ولی حملات برق آسای عثمانی تمام نقشه های وی را نقش بر آب کرد. در این سالها تعویض اسامی اسلامی- ترکی منطقه ایالت ایروان، زنگه زور و گویچه گول به اسامی ارمنی آغاز شد و منطقه زنگه زور به سییونیک، گویجه گول به سئوان و غیره تبدیل شدند.
آندرانیک اوزانیان پس از بلشویکی شدن حکومت ارمنستان و سقوط داشناکها به آمریکا فرار کرده و در سال ۱۹۲۷ در ۶۲ سالگی در شهر فرزنوی کالیفرنیا مرد. داشناکها خواستند جسد وی به ارمنستان منتقل شود که با مخالفت ارامنه بلشویک به فرانسه منتقل شد. در سال ۲۰۰۰ میلادی بقایای جسد وی از گورستان پرلاشز فرانسه به ایروان منقل شده دفن گردید. وی همراه با یپرم خان ارمنی از اعضای برجسته فدراسیون انقلابی ارامنه (داشناکسوتیون) بود. بزرگداشت مقاومت قهرمانانه اهالی خوی در برابر ارامنه بایستی از خاطره ها برون نرود.
