به گزارش یازاکو، دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های آبی کشور، در دهه‌های اخیر با چالش‌های جدی زیست‌محیطی مواجه شده است. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که آن را در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌داد. اما تا سال ۱۴۰۱، ۹۵ درصد از مساحت آن خشک شد.
با این حال، در ماه‌های اخیر نشانه‌هایی از بهبود وضعیت دریاچه مشاهده شده است. بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، در تاریخ ۲۳ بهمن ۱۴۰۳، تراز سطح آب دریاچه به ۱۲۷۰.۱۵ متر رسید و حجم آب موجود در آن به ۱.۲۴ میلیارد مترمکعب افزایش یافت. همچنین، وسعت دریاچه با کمی بهبود نسبت به دو هفته قبل به ۹۵۰ کیلومتر مربع رسید.
این بهبودها نتیجه تلاش‌های مستمر برای احیای دریاچه است، اما با وجود این پیشرفت‌ها، دریاچه ارومیه همچنان نیازمند توجه و اقدامات پایدار برای احیا و حفظ اکوسیستم منحصر به فرد خود است. تداوم برنامه‌های مدیریتی و مشارکت همگانی می‌تواند به بازگشت کامل این میراث طبیعی کمک کند.
فهرست
هیچ گزینه‌ای جز احیا وجود ندارد
محمدحسین حسن‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی درباره وضعیت دریاچه ارومیه، اظهار کرد: تراز کنونی این دریاچه به بیش از ۱,۲۷۰ متر رسیده اما حجم آب موجود در آن تنها حدود یک میلیارد مترمکعب است. این میزان همچنان فاصله قابل‌توجهی با سطح استاندارد دریاچه دارد و نشان‌دهنده ادامه بحران خشکی است و اقدامات فوری برای احیای دریاچه، ضرورتی انکارناپذیر است.
وی با اشاره به اهمیت حفظ این دریاچه تأکید کرد:هیچ گزینه‌ای جز احیا وجود ندارد و برای بازگرداندن تراز آب به سطح مطلوب، باید منابع مالی مورد نیاز تأمین و پروژه‌های اصلاح الگوی کشت در مناطق اطراف، با سرعت بیشتری اجرا شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی همچنین یادآور شد: ستاد احیای دریاچه ارومیه از اوایل دهه ۱۳۹۰ مشغول به فعالیت بوده، اما به دلایل مختلف، اجرای برخی برنامه‌های آن با تأخیر همراه شده است. با این وجود، مطالعات علمی نشان می‌دهد که احیای کامل دریاچه امکان‌پذیر است، مشروط بر آنکه مدیریت منابع آبی و برنامه‌های احیایی به‌طور مستمر و هدفمند اجرا شوند.
حسن‌زاده با اشاره به تأثیرات خشکی دریاچه بر محیط‌زیست، اقتصاد، کشاورزی و معیشت مردم شمال‌غرب کشور خاطرنشان کرد: نجات این اکوسیستم آبی، کلید دستیابی به توسعه پایدار در منطقه است که دولت چهاردهم با استفاده از ظرفیت‌های مدیریتی در سطح ملی و استانی، به دنبال تدوین یک راهبرد جامع برای احیای دریاچه ارومیه است.
وی همچنین به اهمیت پروژه انتقال آب از کانی‌سیب به دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: این طرح می‌تواند ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب را به دریاچه وارد کند، که گامی اساسی در مسیر احیا خواهد بود.
حسن‌زاده تأکید کرد: مدیریت صحیح منابع آبی در حوضه آبریز دریاچه، یک الزام حیاتی است که نباید اجازه گسترش اراضی کشاورزی جدید داده شود، بلکه باید کشت‌های کم‌بازده و غیراقتصادی حذف شوند.
وی بر لزوم استفاده از فناوری‌های نوین کشاورزی و افزایش بهره‌وری منابع آب تأکید کرد تا ضمن کاهش مصرف، از فرسایش منابع آبی جلوگیری شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی ابراز امیدواری کرد: با اجرای دقیق و هماهنگ برنامه‌های احیا، دریاچه ارومیه دوباره جان بگیرد و شمال‌غرب ایران از مزایای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی آن بهره‌مند شود. با این حال، تحقق این هدف مستلزم همکاری دولت، مردم و نهادهای علمی است تا از بروز دوباره بحران جلوگیری شود.
لزوم ایجاد ساختار جدید برای مدیریت یکپارچه احیای حوضه دریاچه ارومیه
ابوالفضل مجنونی، عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب نیز با بررسی آسیب‌های گذشته، ایجاد ساختار جدید برای دور جدید تلاش‌های مربوط به احیای حوضه آبریز دریاچه ارومیه را ضروری خواند و گفت: احیای دریاچه ارومیه یک مسئول تام الاختیار نیاز دارد تا به طور خاص درگیر این موضوع بوده و با کارشناسان حوزه آب، هوا و محیط زیست استان‌های درگیر به تبادل نظر مداوم بپردازد.
مجنونی ضمن تشریح ساختار پیشنهادی، تشکیل کنسرسیوم شرکت آب منطقه‌ای حوضه دریاچه ارومیه با مدیریت یکپارچه، تشکیل کارگروه علمی و آسیب‌شناسی (برای بازنگری پروژه‌های مصوب و ارائه برنامه علمی، اجرایی و زمانی احیا)، اختصاص منابع مالی لازم با ردیف بودجه بلند مدت از محل منابع ملی در هیئت دولت مصوب، اختصاص درصدی از مالیات‌های استان‌های آسیب‌پذیر در حوضه دریاچه ارومیه به صندوق ملی و بین‌المللی احیای دریاچه اختصاص درصدی از درآمد منابع معدنی و صنعتی منطقه به صندوق احیای دریاچه ارومیه، اختصاص هرگونه درآمد از محل برداشت یا فروش منابع دریاچه و فعالیت اقتصادی از دریاچه ارومیه به صندوق حمایت از احیای دریاچه ارومیه، اعطای اختیارات کامل برای اعمال حاکمیت بر روند اجرای پروژه‌های مصوب و تشکیل صندوق ملی و بین المللی حمایت مردمی احیای دریاچه ارومیه از جمله الزامات ایجاد ساختار جدید برشمرد.
سواحل شرقی دریاچه ارومیه در حال وداع با بارش‌های برف هستند
بهروز ساری صراف، عضو هیئت علمی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز هم درباره دلایل فرار ابرها از آسمان استان‌های شمال‌غرب کشور و دریاچه ارومیه گفت: در روز جمعه ۳ اسفند ۱۴۰۳ حرارت گرما در منطقه بیداد می‌کرد، یک حفره گرم وجود دارد که به سبب آن برف مناطق پیرامون دریاچه ارومیه را از دست می‌دهیم.
ساری صراف با اشاره به اینکه ابرها چند کاره هستند و فقدان آنها گرمابخش زمین می‌شود، افزود: برای افزایش دمایی که باید معمولاً دو یا سه درجه باشد، گاهی به ۲۳ درجه رسیده‌ایم که بسیار خطرناک بوده و در بازه ۵ ساله شاید تا ۲۹ روز سال طول موج گرما را تجربه کنیم.
وی با ذکر این نکته که تبریز از یک شهر دارای نسیم‌های دل‌انگیز و به یاد ماندنی به یک شهر گرمازده تبدیل شده است، اضافه کرد: دلیل آن، همان گودال یا حفره گرماست که متأسفانه در گسترش پوشش برفی شمال‌غرب ایران، آرام آرام سواحل‌شرقی دریاچه ارومیه در حال وداع با بارش‌های برف هستند.
کارشناس آب و هواشناسی دانشگاه تبریز، انجام پروژه‌هایی در ارتباط با پایش کل هوای شمال‌غرب کشور با تاکید بر آزمایشات ژئوفیزیک، اجرای کامل قانون هوای پاک و اجرای قانون افزایش تاب‌آوری و سازگاری با تغییر اقلیم مصوب برنامه هفتم توسعه کشور، توسعه مزارع کشت جلبک و علوفه‌های مرتعی به صورت دیمی جهت تثبیت شرایط اکوسیستمی در سواحل دریاچه ارومیه به دلیل افزایش پدیده‌های حدی اقلیمی، نیاز به ارتقای فناوری‌های نوین در مراکز پیش بینی هواشناسی با استفاده از هواپیماهای شناسایی، دراپ سوند و … با هدف ارتقای پیش‌بینی‌ها را از جمله پیشنهادات خود در این خصوص اعلام کرد.
با استفاده از روش‌های نوین می‌توان به کنترل اقلیم منطقه پرداخت
ابراهیم صفری، عضو هیئت علمی دانشکده فیزیک دانشگاه تبریز درباره چگونگی ابرزایی با استفاده از لیزر به اظهارنظر پرداخت و راه‌اندازی سایت مطبوع سازی آب و هوای منطقه را پیشنهاد کرد.
صفری با اشاره به بارورسازی ابرها و ایجاد بارش گفت: این امر با استفاده از روش‌های شیمیایی و روش‌های نوین امکان‌پذیر است که با کنترل اقلیم منطقه‌ای با استفاده از فناوری‌های نو به وقوع می‌پیوندد.
وی راه‌اندازی مرکز یا سایت مطبوع‌سازی شرایط جوی را مورد تاکید قرار داد و افزود: ایجاد و راه‌اندازی این سایت در مرکز استان آذربایجان‌شرقی جهت مطالعه، جمع‌آوری اطلاعات شامل منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، پایش و بررسی معضلات آب و هوایی در آذربایجان‌شرقی و نهایتاً تصمیم‌سازی و انجام برخی راهکارها جهت کاهش اینگونه معضلات از جمله راهکارهای حوضه دریاچه است.
صفری تاکید کرد: با حدود ۴ یا ۵ هزار میلیارد تومان اعتبار می‌توان اینگونه اقدامات را انجام داد، کمااینکه اکنون نیز در کشورهایی مانند امارات، قطر و حتی ترکیه انجام شده است.
عواقب و خطرات انتشار نمک دریاچه ارومیه غیرقابل کتمان است
احمد فاخری‌فرد، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تبریز نیز درباره عواقب و خطرات انتشار نمک دریاچه ارومیه توضیح داد و گفت: پس از آزمایشات نمک دریاچه ارومیه مشخص شد مقدار پراکندگی نمک بر روی شهر تبریز با فاصله ۸۰ کیلومتری، در یک طوفان ۳۶ کیلومتر بر ساعت، ۲۴۴ کیلوگرم بر کیلومترمربع و در آذرشهر نیز با همین مشخصات آزمایشی، حدود ۳۶۴ کیلوگرم بر کیلومترمربع نمک پخش خواهد شد.
فاخری فرد با اشاره به اینکه نمک‌های جمع‌آوری شده از گیاهان حساس شوری تا گیاهان شترخوار را در برگرفته و مورد آسیب قرار خواهد داد، افزود: آشکارسازی طوفان‌های گرد و غبار دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که مدل‌سازی و مسافت انتشار گرد و غبار نمکی برخاسته از بستر دریاچه ضرورت پایش سنجش و تثبیت گرد و غبارهای دریاچه را به خوبی نشان می‌دهد.
عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی آب دانشگاه تبریز اضافه کرد: به عنوان نمونه، ذرات معلق برخاسته از بستر دریاچه ارومیه در روز ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷ در مدت ۴۸ ساعت می‌توانست به مسافت چند ۱۰۰ کیلومتری آسیب جدی وارد کرده و علاوه بر مناطق پیرامونی آن، حتی تا کشورهای گرجستان و روسیه هم برسد!
توسعه کشاورزی اکولوژیک راه حل بهبود بستر دریاچه ارومیه است
محمد ابراهیم رمضانی، رئیس مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز به ضرورت ایجاد ساختار و سیستم مدیریت یکپارچه توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه پرداخت.
رمضانی با اشاره بر ضرورت تغییر نگرش‌ها درباره دریاچه ارومیه گفت: چشم‌انداز نجات دریاچه ارومیه این است که مدیریت آن یکپارچه شود، زیرا نبود مدیریت پایدار سرزمین، فقدان برنامه مدیریت محیط زیست، نبود سیستم مدیریت یکپارچه، حکمرانی مناسب و تأثیر عوامل اقلیمی در رفع این موضوع دخیل هستند.
وی در بخش دیگری از اظهارات خود، چشم‌انداز کنونی دریاچه ارومیه را مورد تاکید قرار داد و افزود: باید همگان بدانند که احیا به عنوان یک الگوی موفق با مشارکت تمام ذی‌نفعان و بهبود شرایط عملیاتی خواهد شد و بدون مشارکت اجتماعی نمی‌توان به اهداف از پیش تعیین شده دست یافت.
رمضانی درباره چشم‌انداز محیط زیستی دریاچه بر مبنای احیای اکوسیستم، حفظ تنوع زیستی و کاهش آلودگی‌های زیست محیطی پرداخت و اهداف کلان را در گرو احیای کامل حوضه آبریز، توسعه پایدار اقتصادی، ارتقای مشارکت عمومی و حفظ منابع برای نسل‌های آینده دانست.
این کارشناس ارشد حوزه محیط زیست شمال‌غرب کشور تاکید کرد: توسعه کشاورزی اکولوژیک راه حل بهبود بستر دریاچه و پیرامون آن است و به طور حتم باید در روستاها و جوامع محلی نیز کارهای اساسی در این خصوص انجام گیرد.
دریاچه ارومیه، مانند ققنوسی است که در میان انبوهی از مشکلات، بار دیگر جان می‌گیرد. هرچند هنوز تا بازگشت شکوه گذشته‌اش راه درازی در پیش است، اما نشانه‌های بهبود، اثباتی بر این حقیقت‌اند که با مدیریت صحیح منابع، همکاری مردم و عزم جدی دولت، احیای این میراث طبیعی ممکن است.
سرنوشت دریاچه نه‌تنها آزمونی برای سیاست‌های زیست‌محیطی کشور، بلکه نمادی از تعامل میان انسان و طبیعت است. اگر امروز برای حفاظت از آن تلاش کنیم، فردا آیندگان داستانی متفاوت از ارومیه خواهند نوشت؛ داستانی نه از مرگ، بلکه از زندگی دوباره.
