به گزارش پایگاه خبری یاز اکو، در جریان جنگ آزادسازی قره‌باغ از اشغال ارامنه ، خبری منتشر شد که گویا دولت آذربایجان تعدادی ( حدود ۳۰۰ نفر ) مزدور تکفیری برای استفاده در جنگ استخدام کرده و عملیات لجستیک و حمل اینها از سوریه به قره‌باغ و نزدیکی مرزهای ایران توسط دولت ترکیه انجام شده است. اولین بار سفیر ارمنستان در مسکو این خبر را اعلام کرد و مدیای غربی که همدلی بیشتری با طرف ارمنی داشت به تکرار این خبر و بعضا بزرگنمایی آن پرداخت ، دولت ارمنستان و لابی های ارمنی در اروپا و آمریکای شمالی ، خصوصا پس از شکست در جنگ و برای سرپوش گذاشتن بر شکست خود ، هنوز هم ، حضور نیروهای جهادی را عامل پیروزی آذربایجان اعلام می کنند ، در مقابل طبیعی بود که دولتمردان آذربایجان به تکذیب ماجرا پرداخته و خواستار ارائه شواهد و مدارک شدند که تاکنون هیچ مدرک معتبری از طرف مدعیان ارائه نشده است.
اکنون بعد از گذشت حدود یک سال ، دکتر بهرام امیراحمدیان – از کارشناسان وزارت امورخارجه و مشاور نهادهای نظامی در مسائل منطقه قفقاز – در سخنانی به تلویح اشاره کرده که کل ماجرا ساختگی و بازی روسها و در اصل بازی شخص لاوروف – وزیر خارجه روسیه – بوده است و همه مدعیان دانسته یا ندانسته در زمین روسها بازی میکرده اند.
لازم میدانم عرض کنم که از همان ابتدا به عنوان فردی که اخبار مرتبط را پیگیری می نمودم به دو دلیل مهم زیر و مبتنی بر منطق موقعیت این خبر را نوعی عملیات روانی ارزیابی میکردم:
۱- اولا با توجه به نوع جنگ و ابتنای آن بر تکنولوژی و به ویژه گستردگی استفاده از حملات پهبادی ، مقایسه توان نظامی و روحیه طرفین و … مشخص بود که سیصد نفر نیروی پیاده نه تنها هیچ برتری خاصی در عرصه نبرد برای آذربایجان ایجاد نمی کند بلکه حضور نیروهای تروریستی در صفوف ارتش آذربایجان ، عملیات مشروع اخراج اشغالگران از مرزهای مورد تایید سازمان ملل را لکه دار و در نهایت به زیان آذربایجان عمل خواهد کرد ، لذا با در نظر گرفتن حداقلی از عقلانیت در هیئت حاکمه باکو ، مشخص بود که استفاده از نیروی مزدور تکفیری نمی تواند محلی از اعراب داشته باشد.
۲- دولت روسیه به عنوان بازیگر عمده در قفقاز بیش از ۲۵ سال است که با جهادی های افراطی در داخل مرزهای خود و همچنین در خارج روسیه درگیر می باشد ، با در نظرگرفتن جمعیت حدود ۲۵ ملیون نفری مسلمانان در فدراسیون روسیه ، جریانهای جهادی به خط قرمز دولت مسکو تبدیل شده اند و دولت آذربایجان با درک حساسیت های روسیه نهایت دقت و تلاش را انجام می داد که از تحریک روسیه پرهیز نموده و خط قرمزهای مسکو را رعایت نماید چون بخوبی میدانستند که بدون کسب رضایت روسیه ، آزادسازی اراضی اشغالی به آسانی میسر نخواهد بود ، با این مقدمه مشخص میگردد که علی القاعده ، آوردن نیروهای تکفیری به قره‌باغ و نزدیکی مرزهای روسیه خطای بزرگی بوده و با ابتدایی ترین مقتضیات دولت‌داری بیگانه است ، اگر به مورد بالا ، حساسیت جمهوری اسلامی ایران نسبت به نیروهای تکفیری را نیز اضافه کنیم به نظر میرسد که حتی از منظر حاکمان آذربایجان هم ، استفاده از نیروهای تکفیری عملی احمقانه و خطرناک بوده و باز با فرض حداقلی از عقلانیت حکومت‌داری در سیاستمداران باکو ، این خبر نمی توانست واقعی باشد.
حال برگردیم به سخنان دکتر امیراحمدیان استاد دانشگاه تهران و از کارشناسان وزارت امورخارجه در مسائل قفقاز که در سمینار «فرصت‌ها و چالش‌‌ها در منطقه قفقاز» ارائه شده است:
«روسیه ۲۰۰۰ تا نیرو فرستاده به منطقه (قره‌باغ). ما اصلا اینرو ندیدیم. بهانه ش هم این بود که آذربایجان که داره جلو میره با کمک نیروهای تکفیری است که ترکیه از سوریه آورده تو منطقه. اینو کی مطرح میکنه؟ لاوروف مطرح میکنه برای تامین منافع ارمنستان. خوب طبیعی یه، خود لاوروف ارمنی هستش، می خواد حمایت بکنه. بعد این بهانه را می ده آتش‌بس که اعلام می کنند میگه پس ما برای اینکه آتش‌بس رو نگهداریم باید نیروهای پاسدار صلح بفرستیم…
وقتی (روسیه) اون تکفیری ها رو صحبت میکنه، لاوروف میگه از تکفیریهای حلب اومدن اینجا به کمک آذربایجانیها از طریق ترکیه، بعد در ما یک شائبه ای بوجود میاره، ما هم میایم می گیم خوبه، آره راست میگه! ما هم می ریم نیرو پیاده می کنیم. بعد آذربایجانی که می تونسته با ما همکاری کنه، ما هم می تونستیم با آذربایجان همکاری کنیم، دست ما کوتاه می مونه!»
بنظر میرسد موضوع و خبر حضور تکفیریها در قره‌باغ توسط روسها و برای کاستن از تعداد و دایره نفوذ سایر بازیگران منطقه ای طراحی و اجرا گردیده است ، در گذشته نیز روسها برای کاستن از حضور و نفوذ ایران دست به اقداماتی زده اند که مرور آنها به درک وضعیت امروز کمک خواهد کرد:
– روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۷۱ و با ابتکار جمهوری اسلامی ایران ، سران وقت جمهوری آذربایجان و ارمنستان با هدف پایان دادن به جنگ ، در تهران ملاقات و شروع به مذاکره کرده و قرارداد ترک مخاصمه را امضا نمودند ، روسیه که از میانجیگری و گسترش نفوذ ایران به ویژه در آذربایجان بسیار ناخشنود بود با تحریک عوامل خود در قره‌باغ ، حملات به شهر شوشا را سازماندهی کرد و دقیقا چند ساعت بعد از انعقاد قرارداد ترک مخاصمه توسط روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان و در حالیکه لئون ترپطروسیان برای دیدار با ارامنه اصفهان در این شهر بسر میبرد ، جناح موسوم به کلان ارمنی قره‌باغ با کمک افسران و ماشین جنگی روسیه ، شوشا را اشغال کردند و نه تنها میانجیگری ایران بی معنی شد بلکه سقوط شوشا در پی میانجیگری ایران زمینه را برای تبلیغات ضدایرانی و قدرت‌گیری « جبهه خلق » مهیا ساخت و ایران به همکاری در توطئه سقوط شوشا متهم شده و کل سرمایه و اعتبار ایران در افکار عمومی آذربایجان از بین رفت.
متاسفانه مسولان ما بدلایل سیاسی از بیان حقیقت ماجرا یعنی همدستی روسیه برای اشغال شوشا طفره رفتند و از هرگونه اعتراض جدی نسبت به ارمنستان خودداری کردند که در نتیجه آن ، این اتهام تا مدتها برای لکه‌دار کردن چهره ایران استفاده میشد تا اینکه پارسال و پس از آزادسازی شوشا ، برای اولین بار بعد از ۲۸ سال الهام علی‌اف در سخنانی اعلام کرد که اتهام همکاری ایران در اشغال شوشا خلاف واقع می باشد.
– روی کار آمدن حیدر علی‌اف با همراهی ایران و اتخاذ سیاست نزدیکی به ایران از طرف او ، موجب خشم مقامات روسیه گردید ، اینبار روسها برای اینکه از ایران زهرچشم گرفته و نشان دهند که ایران نباید خارج از اراده روسیه به ایفای نقش در قفقاز بپردازد ، هواپیمای سی-۱۷۰ ایران را چند روز قبل از عید نوروز – ۱۷ مارس ۱۹۹۴ – توسط ارامنه و بر فراز خانکندی ساقط کردند که باز به دلایل سیاسی ، اعتراض جدی ای از ایران متوجه ارمنستان و روسیه نگردید و با عدم پیگیری ، موضوع به فراموشی سپرده شد ، مسافران هواپیمایی که به اشاره روسیه و توسط ارامنه ساقط شده بود ، خانواده دیپلماتهای ایرانی مقیم مسکو بودند که برای گذراندن تعطیلات نوروز به کشور برمیگشتند.
دو مورد فوق نشان می دهد که روسها چگونه با دست زدن به هر عملی به مقابله با نفوذ ایران در قفقاز و آذربایجان پرداخته اند و چنانچه دکتر امیراحمدیان اشاره می کند ، روسها با راه‌اندازی بازی حضور تکفیریها در قره‌باغ اینبار نیز مانع همکاری و حضور جدی ایران در قفقاز شدند.
بر اساس تجارب پیشین بنظر میرسد که راه نفوذ ایران در منطقه ، اتخاذ سیاست مستقل از روسیه و استفاده از پتانسیلهای اقتصادی و جغرافیایی برای تامین منافع خود میباشد که در این موقعیت خاص می تواند با ایفای نقش فعال در پلاتفرم ۳+۳ و کمک به تثبیت روند صلح ، جایگاه ویژه خود را گوشزد کرده و با سهم گرفتن از پروژه های اقتصادی بازسازی مناطق اخیرا آزادشده و تاسیس خطوط ارتباطی جدید ، به تامین منافع خود بپردازد.
