دولت الکترونیک همه آن اقداماتی است که در جریان آن اطلاعات اداری مردم در نهاد‌های وابسته به دولت از اشکال کاغذی و سنتی به سوی شکل دیجیتال تغییر می‌یابد. این روند که در کشورهای پیشرفته سال‌هاست به یک رویه ثابت تبدیل شده است، در ایران کماکان درگیر آزمون و خطاست. در واقع تحقق این مفهوم در کشور درگیر موانع بسیاری است. موانعی که هر ساله نیز خود را نشان می‌دهند، اما اقدام چندانی برای رفع آن نمی‌شود.
دولت مدعی است که پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، گام مهمی در این زمینه محسوب می‌شود که مراجعات ماهانه به آن ۲۸۰ درصد رشد داشته است. این ادعا که توسط وزیر ارتباطات مطرح شده، صرفا در حد بیان اعدادی کلی باقی مانده است. مشخص نیست نهاد دولت در این سال‌ها تا چه حد دولت الکترونیک و زیرساخت‌های آن را پیش برده است. وزیر ارتباطات مدعی است که ۳۵ میلیون کاربر در این سامانه احراز هویت شده‌اند و این عدد در ابتدای سال ۱۳ میلیون نفر بوده است.
فهرست
موانع اساسی دولت الکترونیک در ایران
با وجود این آمارها، شکل‌گیری و تکمیل بستر دولت الکترونیک در ایران، با چالش‌های جدی مواجه است از جمله:
۱- زیرساخت‌های نامناسب
یکی از موانع اساسی در مسیر دولت الکترونیک در ایران، فقدان زیرساخت‌های لازم برای ایجاد شبکه‌های مناسب به منظور حفظ و انتقال اطلاعات مردم در خدمات دولتی است.
ساختار فعلی شبکه‌ها با توجه به ضعف‌های سیستمی مانند قطع موقت، چالش‌ها و محدودیت‌های اینترنتی و هک‌های پی در پی، نشان می‌دهد که دولت حتی اگر حجم استفاده از بستر‌های موجود را بالاتر ببرد، محیط مناسب و گسترده برای کاربران را ایجاد نکرده است.
کشوری که در قعر جدول کیفیت اینترنت جهان قرار دارد، باید اول مسائل زیرساختی خود را حل کند و بعد از آن به سراغ شعار‌های دولت الکترونیک برود. زیرا عدم ایجاد بستر‌های مناسب برای دولت هوشمند، صرفا مشکل مردم را از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌کند. با این تفاوت که با الکترونیک شدن روندها، جامعه دیگر شخصی را در مقابل خود برای پاسخگویی ندارد و چشم‌ها در پشت سیستم‌ها، منتظر وصل شدن سرور و سایت و رفع چالش‌های هک شدن‌ها منتظر می‌ماند.
۲- نگرانی از بابت عدم پاسخگویی
یکی دیگر از نگرانی‌های دولت الکترونیک در ایران، عدم پاسخگویی مناسب کاربران است که باز هم افراد را به صورت حضوری درگیر خدمات دولتی می‌کند. دولت باید این اطمینان را به جامعه بدهد که تقاضاهای آنها به شکل منظم و دقیق برطرف می‌شود.
به طور کلی یکی از عللی که مردم ترجیح بیشتری برای حضور فیزیکی در ادارات دارند، توان چانه‌زنی برای پاسخگوکردن بیشتر دولت است. استفاده از پنجره دولت الکترونیک، در آغاز با نگرانی‌هایی همراه بوده است که تنها با کیفیت عملکرد موجب اعتماد و استفاده عمومی می‌شود.
۳-نهاد دولت
نهاد دولت خود یکی از مشکلات اساسی مسیر تحقق دولت الکترونیک است. نهادی وسیع که تاکنون به شیوه‌ای سنتی کار می‌کرده است و حالا باید تمام زیرساخت خود را با فناوری آشنا کند. این تغییر برای ادارات زمان‌بر، هزینه‌زا و مبهم است. در نتیجه مدت زمان عملیاتی کردن دولت برای پیوند خوردن با دولت الکترونیک، می‌تواند به زیان مخاطب تمام شود.
کدام خدمات نیازمند دولت الکترونیک هستند؟
همه خدمات دولت اگر به شکل الکترونیک ارائه شود، مخاطبان با زمان کمتر و کیفیت بهتر به نیازهای خود می‌رسند. از سوی دیگر تخلفات اداری در مسیر رسیدگی تقاضاهای مردم نیز کاهش پیدا می‌شود و مسائلی از جمله رشوه و تبانی، به این طرق کمرنگ می‌شوند.
مسئله بعدی اینجاست که کدام خدمات دولتی بیشتر نیازمند پیوند با دولت الکترونیک هستند. به طور کلی نقاطی از خدمات دولتی که نیروی انسانی و صف‌های بلند و زمان زیادی می‌طلبند، با هوشمند شدن فعالیت‌ها استفاده بیشتری برای مردم خواهند داشت.
برای مثال، شهرداری ، سازمان نظام مهندسی، پلیس راهور، سازمان ثبت اسناد و ثبت احوال، اداره راه و سازمان حمل و نقل جاده‌ای، دادگستری، وزارت علوم و وزارت ارتباطات، بخش‌هایی هستند که مراجعه مردمی مرسوم دارند. این بخش‌ها با درگیر شدن با دولت الکترونیک، هزینه قابل توجهی را از گردن دولت و مردم برمی‌دارند.
هرچند اداره دولت الکترونیک هزینه بسیاری می‌طلبد، اما فناوری هرچقدر هم که هزینه‌بر باشد، بهتر از فرسودگی استفاده از سیستم‌های سنتی است.
به گفته دولت ۷۰ درصد خدمات وزارت نیرو، وزارت آموزش و پرورش، وزارت ورزش و جوانان و وزارت بهداشت به صورت الکترونیک ارائه می‌شود و تا پایان دی ماه دستگاه‌های مختلف باید ۲۰ درصد خدمات خود را به صورت هوشمند ارائه کنند.
همانطور که اشاره شد، دولت الکترونیک زحمت جامعه را می‌کاهد، اما مسئله اینجاست که دولت چقدر توان خدمات‌دهی در این بستر را دارد؟ زمانیکه سامانه مربوط به گزارش فیلترینگ اشتباه سایت‌ها، ماه‌هاست درگیر خرابی‌های ناشی هک شدن است، دولت چگونه می‌تواند همه خدمات خود را به این بستر منتقل کند؟
کشور‌هایی که پیش افتادند
ایران در سال ۹۷، رتبه ۸۶ جهان را در دولت الکترونیک داشت که حال به ۹۱ تنزل پیدا کرده است. این بدتر شدن در واقع از عدم پیشرفت ایران و پیشرفت دیگر کشورها ناشی می‌شود.
در مقابل، نکته قابل توجه، رتبه عربستان و پیشرفت‌های این کشور است که آنها را به رتبه ۳۱ رسانده و امارات نیز به رتبه ۱۳ دست یافته است. این پیشرفت‌ها صرفا به ثروت کشورها نیز مربوط نمی‌شود و تجربه قزاقستان نشان داد که همه چیز پول نیست.
کشور قزاقستان در سال اخیر با رشد قابل توجهی به رتبه ۲۸ جهان در دولت الکترونیک رسیده است. کشور ازبکستان نیز با توجه به اینکه در سال ۱۳۸۲، رتبه مشابه ایران را داشت، حالا خود را به رتبه ۶۹ رسانده و بیش از ۲۰ پله از ایران پیش افتاده است. تجربه جهانی به ما می‌آموزد که باید هر چه زودتر با توسعه بستر‌های لازم برای تحقق دولت الکترونیک، فاصله خود را با جهان کم کنیم.
