به گزارش واحد ترجمه پایگاه خبری یاز اکو به نقل از آنادولو، دکتر کِیسوکه واکیزاکا استاد گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گلیشیم استانبول، مبارزه قدرت بین کلیسا و دولت در ارمنستان و تحولات در سیاست هویتی این کشور را به شکل یک گزارش تحلیلی در این خبرگزاری منتشر کرده است.
جامعه ارمنی که از یک جماعت مذهبی به یک گروه قومی–ملی تبدیل شده است، کلیسا را به نهادی بسیار تأثیرگذار در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی تبدیل کرده است. ناسیونالیسم سکولار ارمنی که از قرن نوزدهم آغاز شد، از این نفوذ برای تسلط بر جامعه بهره برد و کلیسای ارمنی را تحت کنترل خود درآورد. در نتیجه روابط نزدیکی میان پاتریارک‌نشین‌های اچمیادزین و کیلیکیه، قدرت سیاسی ارمنستان و همچنین دیاسپورای ارمنی شکل گرفت. امروزه نیز نقش کلیسا در شکل‌دهی به هویت ملی همچنان به‌طور ملموسی ادامه دارد.
با این حال به‌ویژه پس از جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، چارچوب هویت ملی ارمنستان در پیوند با سیاست خارجی این کشور مورد بازنگری قرار گرفته است. ارمنستان به جای ادامه سیاست‌های سنتی مبتنی بر نزدیکی به روسیه، در حال حرکت به سمت بهبود روابط با کشورهای غربی و ترکیه است. ناسیونالیسم افراطی ارمنی و سیاست‌های ضدترکی که مدت‌هاست در این کشور غالب بوده، ارمنستان را در منطقه منزوی کرده و این کشور را به شدت تحت نفوذ روسیه قرار داده است، که منجر به بحران اقتصادی برای مردم شد. در این شرایط تضاد میان واقعیت‌های عینی و ایدئولوژی ناسیونالیستی ضدترکی به‌طور فزاینده‌ای برجسته شد.
پاتریارک‌نشین اچمیادزین که با جناح موسوم به «قبیله قره‌باغ» (متشکل از روسای جمهور پیشین ، تر-پتروسیان، کوچاریان و سرکیسیان) همسو شده بود، تلاش کرد همچنان بر سیاست تأثیرگذار باشد، اما در این روند، نفوذ سیاسی‌اش بر مردم کاهش یافت.
به‌ویژه پس از جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰این تحول شدت گرفت. در جریان تلاش برای کودتا در سال ۲۰۲۱، علیرغم حمایت کلیسای اچمیادزین، ارتش، سرویس‌های اطلاعاتی و اپوزیسیون از کودتاگران، تلاش نافرجام بود. پیروزی مجدد نیکول پاشینیان در انتخابات باعث شد افکار عمومی به این درک برسد که مسائلی چون قره‌باغ و مسئله ارمنی دیگر به اندازه رفاه اقتصادی در اولویت نیستند.
پس از پیروزی در انتخابات دولت پاشینیان فرایند گذار از ناسیونالیسم مبتنی بر نفرت از ترک‌ها و مسلمانان، پروژه «ارمنستان بزرگ»، زبان ارمنی و کلیسای گریگوری به سوی ناسیونالیسم سکولار، شهروندمحور و فراگیر را آغاز کرد. در این راستا دولت اقداماتی را برای کاهش نفوذ کلیسا و حزب داشناک در بیانیه استقلال و اصلاحات قانون اساسی آغاز کرده است. کتاب‌های درسی جدید تاریخ نیز با این رویکرد بازنویسی می‌شوند. در مراسم سالگرد ۲۴ آوریل نیز به جای تأکید بر نسل‌کشی، بر نبود بنیان‌های مستحکم برای هویت ملی و ساختار دولتی تأکید می‌شود و خواستار شکل‌گیری دولتی شهروندی و فراتر از هویت قومی هستند.
در سیاست خارجی نیز دولت ارمنستان همین رویکرد را دنبال می‌کند و تلاش دارد با دور شدن از روسیه، به روابط نزدیک‌تری با غرب و ترکیه برسد. باور بر این است که از طریق ادغام منطقه‌ای، می‌توان هم مرزهای ملی و هم هویت ملی را تقویت کرد. دولت فعلی در حال تطبیق نهادهای داخلی با سیاست خارجی متمایل به غرب است. روسیه اما این تحولات را تهدیدی برای نفوذش در قفقاز می‌داند و واکنشی منفی نشان می‌دهد.
سکولاریسم در ارمنستان
در حالی که دولت ارمنستان همچنان با «قبیله قره‌باغ» در حال مقابله است، نهادهایی مانند ارتش و اطلاعات کم‌کم تحت کنترل غرب‌گرایان درآمده‌اند. در این شرایط پاتریارک‌نشین اچمیادزین به‌عنوان «آخرین سنگر وضع موجود» برجسته شده است. از این رو تنش میان دولت و اچمیادزین ادامه دارد و پاتریارک‌نشین به‌عنوان بزرگ‌ترین مانع پیش روی روند سکولار و فراگیرسازی هویت ملی و یکپارچگی با غرب دیده می‌شود.
به‌ویژه با آغاز جنگ روسیه–اوکراین در سال ۲۰۲۲ و بحران جاری ایران–اسرائیل، روابط ارمنستان با روسیه و ایران بی‌ثبات‌تر شده است. این شرایط، نزدیکی به غرب و عادی‌سازی روابط با ترکیه را برای دولت ارمنستان به موضوعی فوری و حیاتی تبدیل کرده است. در این راستا هیئتی از دولت ارمنستان به استانبول سفر کرده، با رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان دیدار کرده و با جامعه ارمنی ترکیه نیز مشورت کرده است.
با این حال پاتریارک‌نشین اچمیادزین هنوز هم بر جامعه ارمنی نفوذ دارد و بر پاتریارک‌نشین‌های کیلیکیه، استانبول و اورشلیم نیز تأثیرگذار است.
اچمیادزین آشکارا از اپوزیسیون حمایت کرده و با اظهارات سیاسی‌اش به روند گفت‌وگو میان ترکیه، ارمنستان و آذربایجان، یکپارچگی منطقه‌ای و لیبرالیزه شدن هویت ملی آسیب می‌زند.
اسقف اعظم باقرات گالستانیان که در سال ۲۰۲۴ فعالانه در صحنه حاضر بود، از سوی رهبری اچمیادزین به‌عنوان چهره‌ای کاریزماتیک در نظر گرفته می‌شد. به همین دلیل، اچمیادزین و قبیله قره‌باغ با برجسته‌سازی او سعی در تضعیف روند دگرگونی در ارمنستان داشتند. اینکه ادعای کودتا پس از سفر ترکیه مطرح شد، به روشنی اهمیت این روند اصلاحی از نظر دولت و تهدید اتحاد قبیله قره‌باغ–اچمیادزین را آشکار ساخت. در سوی مقابل، نیروهای پلیس و اطلاعاتی با دولت همکاری کرده و افکار عمومی نیز واکنش شدیدی به بازداشت باقرات گالستانیان نشان نداد و موضع انتقادی‌شان نسبت به اچمیادزین افزایش یافته است.
پاتریارک‌نشین اچمیادزین در حالی همچنان با «قبیله قره‌باغ» در سیاست کشور دخالت می‌کند که نتوانسته راه‌حل‌های ملموسی برای مشکلات اقتصادی، اجتماعی، روانی و سیاسی مردم ارائه دهد. به همین دلیل، نفوذ سیاسی کلیسای ارمنی نه تنها در داخل کشور بلکه در میان جوامع ارمنی خارج از کشور نیز به طور چشمگیری کاهش یافته است.
در چنین شرایطی برخی از اعضای رهبری کلیسا دیگر از خط مشی اچمیادزین پیروی نمی‌کنند و شکافی آشکار در کلیسا به وجود آمده است. اگر این روند ادامه یابد، احتمال بروز تغییرات جدی در رهبری کلیسا وجود دارد. همچنین ممکن است کلیسای ارمنی بنا بر خواست جامعه، از سیاست کناره‌گیری کرده و بیشتر به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی بپردازد.