یاز اکو، وحید شیخ بگلو_ کمتر از یک ماه به انتخابات ریاست جمهوری و مجلس ترکیه باقی مانده است و تب و تاب این انتخابات تمام جامعه ترکیه را در برگرفته است. در این بین رجب طیب اردوغان بعد از ۲۱ سال حکومت مداوم بر این کشور این بار برای تداوم حکمرانی خود چالش بزرگتری نسبت به دفعات قبل در مقابل خود می بیند.
بعد از تلاطمات اقتصادی ۱۶ ماه اخیر ترکیه که با اعمال کاهش نرخ بهره توسط دولت اردوغان آغاز گردید و به تبع آن قیمت ارز به شدت افزایش یافت و باعث افزایش تورم تا هشتاد و پنج درصد گردید، محبوبیبت اردوغان و حزب آک پارتی به کمترین میزان چند سال اخیر افت کرد. این روند هر چند با سرکوب نرخ ارز توسط دولت ترکیه و کاهش تورم از هشتاد و پنج درصد در انتهای تابستان به حدود پنجاه درصد در انتهای زمستان و افزایش چندین باره حداقل دستمزد به میزان ۸۵۰۰ لیر، جبران گردد و این امر خود را در نتایج نظر سنجی ها که با افزایش تدریجی آرای اردوغان همراه بود نشان می داد. اما وقوع زلزله در شهرهای جنوبی ترکیه که به بلای قرن تعبیر شد و جان ۵۱ هزار از شهروندان ترکیه را گرفت و خسارتی بیش از یکصد میلیارد دلار بر اقتصاد آن کشور وارد نمود تمام محاسبات حزب آک پارتی را بهم ریخت و باز باعث ریزش آرا و مقبولیت اردوغان شد.
به نظر می رسید که در این اوضاع اردوغان با اعلام وضعیت اضطراری اقدام به تعویق زمان انتخابات نماید اما برخلاف پیش بینی های صاحب نظران سیاسی، این سیاستمدار کهنه کار با اعتماد به نفسی خاص زمان برگزاری انتخابات را طبق زمان بندی قبلی در ۲۴ اردیببهشت تثبیت نمود. در همان زمان تحلیل گران سیاسی ترکیه با شناختی که از اردوغان داشتند حدس می زدند که کارتهای پنهانی در دست اردوغان هست که این اطمینان را به او می دهد که با رو کردن آنها خود را برنده انتخابات بداند. این کارتها در پنجاه روز باقی مانده به انتخابات به تدریج آشکار می شود. برنامه های رفاهی و اداری برای جلب توجه شهروندان ترکیه از جمله اصلاحات در قانون سن بازنشستگی، حذف مصاحبه در استخدام نیروی کار، افزایش دستمزدها و افزایش حقوق بارنشستگی و معافیت ها و تخفیفات مختلف در انرژی بخش خانگی و مصارف جوانان و دانشجویان و افتتاح انبوهی از پروژه های بزرگ در حوزه های صنعتی، عمرانی، بهداشتی، انرژی و صنایع دفاع زا می توانیم ابزار اردوغان بدانیم که باعث تغییر روند بازی در روزهای اخیر گردیده است.
در این بین یکی از این پروژه های مهم که از نظر بسیاری از صاحب نظران اقتصادی و سیاسی ترکیه شاید بتوان مهمترین و اساسی ترین پروژه سالهای اخیر ترکیه به شمار آورد، پروژه استخراج گاز از میدان گازی ساکاریا دریای سیاه بود که فاز اول آن در ۳۱ فروردین به بهره برداری رسید. هر چند از دید بسیاری از شهروندان ترکیه ، در درجه اول بیشتر این قسمت از سخنان اردوغان در مراسم افتتاح که مبنی بر رایگان بودن مصرف گاز خانگی شهروندان در ماه آینده ، همچنین دریافت ماهانه ۲۵ متر مکعب گاز رایگان تا پایان سال برای هر خانوار بود، مورد توجه قرار گرفت، اما تاثیری که افتتاح این پروژه در اقتصاد و سیاست ترکیه خواهد گذاشت از نظر ترکیه ای ها دور نمانده است. خوشحالی و تاثیر مثبتی که این خبر در بین مردم عادی و فعالان اقتصادی گذاشته است را می توان از لابلای مقالات و نوشته های مطبوعات و فضای مجازی ترکیه دید و احساس کرد. اما چرا این پروژه که در موردهای مشابه در کشور ما نمی تواند کوچکترین توجه ای از افکار عمومی را به خود جلب نماید در کشور ترکیه این همه مورد توجه واقع شده است بطوریکه حتی اردوغان برای این موضوع در برنامه انتخاباتی خود نقش ویژه ای قرار داده است؟
برای فهمیدن این موضوع باید به ویژگی های خاص اقتصادی ترکیه توجه کنیم. ترکیه با وجود دارا بودن اقتصاد نسبتاً قوی در بخش های مختلف کشاورزی، صنعتی، خدماتی، عمرانی و گردشگری، هنوز نتوانسته است مزه رفاه و ثبات اقتصادی را برای مردم خود بچشاند. این امر هرچند علت های مختلفی دارد که عموماً برای تمام کشورهای در حال توسعه صدق می کند اما برای ترکیه دو موضوع اساسی و دو زخم مزمن در اقتصاد ترکیه وجود داشته که به انحای مختلف و در ابعاد مختلف اقتصادی و حتی اجتماعی وسیاسی تاثیر منفی خود را برجا گذاشته است. این دو زخم کهنه یکی بدهی خارجی و دیگری کسری حساب جاری می باشد. به بیان ساده بیشتر بودن خرج از درآمد و بزرگتر بودن واردات از صادرات. این کسریها در طول بیش از صد سال اخیر، اثر خود را در دیگربخش ها و ابعاد اقتصادی از جمله تورم مزمن، کاهش دائمی ارزش پول ملی، بحرانها، رکودها و سقوط های اقتصادی هر از چند گاه ترکیه نشان داده است.
در این میان آنچه به نظر صاحب نظران اقتصادی بخش مهمی از این موضوع را تشکیل می دهد وابستگی تام ترکیه به واردات حامل های انرژی و در راس آنها نفت و گاز است. بطور مثال از ۱۱۰ میلیارد دلار کسری حساب جاری ترکیه در سال قبل(۲۰۲۲) حدود ۹۰ میلیارد دلار آن فقط شامل واردات نفت و گاز بوده است. به بیان ساده تر به فرض خودکفائی در بخش انرژی، ترکیه می توانست، با بالانس مقدار صادرات و واردات، از کاهش نرخ ارز و افزایش تورم جلوگیری کند و بحرانهای اقتصادی پیش رو را به راحتی از سر بگذراند و ضریب ثبات اقتصادی و سیاسی ترکیه را افزایش می داد. اما این تمام ماجرا نیست، با خروج سالیانه مقدار زیادی ارز از اقتصاد ترکیه از این ناحیه، سطح درآمد مردم و دولت ترکیه به همان مقدار کاهش می یافت که برای کشور در حال توسعه و با سطح درآمد متوسط مثل ترکیه بسیار حائز اهمیت است. حال باز در صورت فرض خودکفائی انرژی، درآمد ملی ترکیه و بودجه سالیانه دولت ترکیه به میزان زیادی افزایش می یافت که خود را مستقیماً در سطح رفاه عمومی مردم ترکیه نشان می داد. از بعد سیاسی نیز قدرت ترکیه در عرصه سیاسی با وابستگی انرژی بسیار شکننده و آسیب پذیر است که حوادثی که از این ناحیه برای ترکیه ایجاد شده است، برای مردم مغرور ترکیه در سالهای طولانی مایه شکستها و سرافکندگی های بسیاری بوده است. با این اوصاف می توان میزان حساسیت مردم ترکیه را در مورد استقلال انرژی یا کاهش وابستگی انرژی درک کرد.
اگر به آمار اقتصادی نگاهی بیندازیم به طور مثال در سال گذشته در بخش گاز ترکیه حدود ۵۵ میلیارد متر مکعب واردات گاز به ارزش ۵۰ میلیارد دلار داشت که کل آن از محل واردات تامین شده بود. حال با توجه به اینکه ترکیه در فاز اول بهره برداری از میدان گازی ساکاریا سالیانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز را استخراج خواهد کرد می توان نتیجه گرفت که این کشور گام مهمی برای کاهش وابستگی به واردات انرژی برداشته است. در فازهای بعدی اردوغان وعده تولید سالیانه ۴۰ میلیارد متر مکعبی گاز را داده است تا تقریبا ترکیه بتواند خود را از وابستگی گاز برهاند. در این بین با توجه به درآمد ترکیه از ترانزیت گاز آذربایجان و روسیه از خاک خود که سالیانه حدود ۳ میلیارد دلار را شامل می شود، امیدوار است با جایگزینی گاز تولید داخلی با گاز وارداتی میزان ترانزیت گاز و درآمد ترانزیتی خود را افزایش دهد و حتی به آرزوی چندین ساله اردوغان برای تبدیل ترکیه به عنوان مرکز هاپ و توزیع گاز جهان جامه عمل بپوشاند که از بعد سیاسی و ژئوپلیتیک گامی بسیار مهم برای ترکیه محسوب می شود. این چنین اردوغان نه تنها می تواند خود را برنده انتخابات آتی ریاست جمهوری و مجلس ببیند بلکه از خود اثری ماندگار بر جا می گذارد و خود را در تاریخ ترکیه جاودانه می کند.
اما در کنار اهمیت این پروژه که اجمالاً گفته شد نحوه کشف و بهره برداری این میدان گازی نیز بسیار مهم و برای کارنامه اجرایی و مدیریتی اردوغان نیز دارای اهمیت می باشد. در سالهاسی گذشته با وجود نارضایتی ها و مخالفت های بسیار، اراده قوی سیاسی دولت کنونی ترکیه باعث سرمایه گذاری عظیم در بعد اکتشاف دریائی میادین نفت و گاز گردید. این سرمایه گذاری خیلی زود یعنی در سال ۲۰۲۰ نتیجه داد. اولین کشف مهم میدان گازی ساکاریا بود که در ۱۷۰ کیلومتری سواحل ترکیه در دریای سیاه کشف گردید. عملیات اکتشافی بعدی نشان داد که این میدان حدود ۶۵۰ میلیارد متر مکعب ذخایر گازی دارد. ترکیه بلافاصله فعالیت‌های فنی را آغاز کرد و سه ماه بعد از کشف میدان، عملیات توسعه و بهره برداری از آن آغاز گردید.
برای راه‌اندازی چنین پروژه پیچیده‌ای در عمق بیش از دو کیلومتری آب (۳۰ برابر عمق دریا در میدان پارس جنوبی ایران) معمولاً ۱۰ سال زمان نیاز است؛ اما ترکیه با کمک شرکت‌های داخلی و خارجی، از جمله غول‌های بزرگ غربی، فاز اول این پروژه را در دو و نیم سال راه‌اندازی کرد. بدینگونه در بعد اجرای کارنامه ای منحصر بفرد به نام اردوغان ثبت گردید. هرچند احزاب مخالف ترکیه ابتدا سعی در انکار اکتشافات و یا کم جلوه دادن آنها انجام می دانند و شک های فراوان در مورد تاریخ های اعلامی دولت برای پایان پروژه ابراز می داشتند اما این بار نیز اردوغان توانست اراده خود را دیکته کند و در همان تاریخ اعلامی، این پروژه به پایان رسید و این امر از چشم شهروندان ترکیه دور نمانده است و با اینکه بخش بزرگی از مردم ترکیه از حکومت بیست و یک ساله حزب آک پارتی خسته شده اند اما نمی توانند به راحتی از پشتکار و کارنامه اجرایی اردوغان هم به راحتی چشم پوشی کنند. با تمام این تفاسیر در نهایت باید نشست و دید که مردم ترکیه در پای صندوق ها چه تصمیمی را می گیرند و آیا آینده سیاسی اردوغان را به پایان می رسانند یا دوباره به او برای حکمرانی پنج ساله دیگر رای اعتماد می دهند.
