به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از ایسنا، از ۱۶۵ میلیون هکتار از اراضی کشور تنها ۱۸ میلیون هکتار یعنی ۱۱ درصد آن قابل کشت است که از این مقدار نیز فقط پنج میلیون هکتار آن از نظر حاصلخیزی درجه یک و دو است.
میزان بارش برف و باران سالانه در کشور به گزارش کارشناسان بیش از ۴۱۲ میلیارد متر مکعب است که معادل استخری به مساحت کشور قطر با عمق ۳۵ متر می باشد.
از این منابع آبی بارشی، چهار پنجم آن بدلیل سوءمدیریت و عمدتاً با تبخیر از دست میرود و فقط یک پنجم آن بدست مصرف کننده میرسد.
حال ساکنان برخی مناطق در کشور بدلیل سیل و نبود منابع آب شرب، خانه و کاشانه خود را یا از دست میدهند و یا کوچ را بر قرار ترجیح میدهند و در این بین آنچه اهمیت زیادی می‌یابد بحث آبخیزداری و توزیع پایدار منابع حوضه آبخیز می باشد.
یکی از روشهای علمی موثر در مدیریت آبهای سطحی و روان قبل از تبخیر حجم وسیع منابع آب بارشی آبخیزداری است.
آبخیزداری میتواند به تولید ۱۰۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی در سال کمک کند و نیز میتواند بعنوان روشی برای مدیریت منابع آبی خدادادی از قبیل بارش برف، باران و تگرگ و همچنین برای جلوگیری از سیل و سیلاب کمک نماید.
اهمیت روش آبخیزداری در تامین منابع آبی و جلوگیری از ضایع شدن آبها در طبیعت و استفاده کاربردی از آن شایان توجه بسیار می باشد.
فهرست
با آبخیزداری می‌توان جلوی سیلاب را گرفت
رضا قانع مقدم، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل در گفتگو با ایسنا در رابطه با اینکه طرح‌های آبخیزداری تا چه اندازه در مقابله با سیل موثر است، گفت: اگر آب، خاک، پوشش گیاهی مرتع و جنگل مدیریت شود با آبخیزداری می‌توان جلوی سیلاب را گرفت و هدف آبخیزداری هم این است که در نقطه‌ای که بارش وجود دارد با اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای بتوان جلوی سیلاب را گرفت.
وی با اشاره به اینکه مشکل عمده‌ای که ما در سیلاب داریم بحث فرسایش خاک است، افزود: در حوزه سفیدرود که ۳۸۲ هزار هکتار مساحت دارد سالانه نزدیک ۱۴ تن در هکتار، در حوضه قوری چای ۵۰ تن، بالهارود ۱۹ تن و ارس هم ۱۳ تن فرسایش خاک اتفاق می‌افتد.
قانع مقدم ادامه داد: برای جلوگیری از تداوم این وضعیت، مطالعات تفصیلی در ۴۷۸ هزار هکتار از اراضی استان انجام شده و ۷۸ هزار هکتار هم در حال مطالعه است و علاوه بر این در حوضه بالهارود هم در سال‌های اخیر ۱۸۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری اجرا شده و ۱۵ هزار هکتار دیگر هم در نقاط مختلف استان در دست اجرا می باشد.
وی با بیان اینکه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در چهار بخش عملیات مکانیکی، عملیات بیولوژیکی، عملیات بیل مکانیکی و مدیریت حوضه مطالعات تفصیلی انجام داده است، بیان کرد: این موارد عملیات مکانیکی هزینه‌بر می باشد و عملیات آبخیزداری کم هزینه‌تر از اقدامات سازه‌ای مانند سدسازی است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل در خصوص اقدامات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان برای حفظ منابع آب و خاک و آبخیزداری در مناطق سیل‌خیز استان گفت: در شهرستان گرمی عملیات آبخیزداری را در سطح ۹ هزار هکتار در دست مطالعه داریم و تاکنون هم ۴۴ سازه مکانیکی در این منطقه اجرا شده که نقش موثری در مهار اثرات مخرب سیل اخیر داشته است و برای این کار ابتدا باید کل استان پیمایش و شناسایی شده و نقشه مناطق سیل‌خیز استخراج و حوزه‌بندی و مطالعه شود تا عملیات اجرایی بر اساس این داده‌ها اجرا شود.
رضا قانع مقدم اظهار کرد: ما بر اساس این مطالعات درخواست اعتبار می‌کنیم، اما باید توجه داشت که در این زمینه اعتبارات استانی قابل توجهی وجود ندارد و باید اعتبار ملی اختصاص یابد.
وی تصریح کرد: واقعیت این است که اجرای طرح‌های آبخیزداری به مساعدت و همت مقامات ارشد استان و کشور نیاز دارد و در سال ۱۴۰۰ در مجموع ۴۴۹ میلیارد ریال به آبخیزداری مصوب شده بود که از این رقم تاکنون ۲۱۰ میلیارد ریال تخصیص یافته است.
قانع‌مقدم با اشاره به اینکه اجرای هر مترمکعب عملیات آبخیزداری بیش از ۱.۵ میلیون تومان هزینه دارد، افزود: با توجه به حجم و وسعت کار اگر بخواهیم کار اساسی برای پایدارسازی حوضه آبخیز انجام دهیم، باید در قالب مدیریت جامع حوضه آبخیز تمام دستگاه‌ها و عوامل اجرایی وارد کار شده و برنامه‌های پیشنهادی در راستای پایدارسازی حوزه اجرا شود.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل خاطرنشان کرد: اداره کل آبخیزداری و منابع طبیعی استان اردبیل مطالعه ۱۳ هزار هکتار از اراضی را پیشنهاد کرده است که برای اجرای آن تنها یک هزار میلیارد ریال اختصاص یافت در حالی که فقط بخش مطالعات حوضه آبخیز بین پنج تا ۶ هزار میلیارد ریال هزینه می‌خواهد.
قانع مقدم با اشاره به نقش طرح‌های آبخیزداری در جلوگیری از اثرات سیل اظهار کرد: در سال‌های اخیر در استان البرز بارش ۱۲ میلیمتری باران در ۲ منطقه مقایسه شد، در منطقه‌ای که طرح‌های آبخیزداری اجرا شده بود سیل تقریبا مهار شد اما در منطقه‌ای که طرح آبخیزداری اجرا نشده بود، در عرض هشت دقیقه ۶۰ دستگاه خودرو طعمه سیل شد.
آبخیزداری بعنوان یک سد معیشتی خرد میتواند کارایی داشته باشد
غفور آقایی، مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان اردبیل در گفتگو با ایسنا در رابطه با اهمیت آبخیزداری آن را بعنوان یک سد معیشتی خرد توصیف کرد و گفت: در برخی روستاهای پایاب آبخیزداری در شرایط بارش مناسب باران اهالی با همت همدیگر سازه هایی را روی سازه اصلی آبخیز کار می کنند تا ارتفاع آبخیز افزایش یابد و مانع از سرریز شدن آب پشت آبخیز شود.
وی اشاره کرد: سنگ ها و شن و ماسه و سایر رسوبات سیل پشت آبخیز جمع میشود و صرفا آب بارشها بصورت بهینه وارد زمین های کشاورزی روستاهای پایاب می شود.
آقایی بیان کرد: آبخیزداری همچنین میتواند سرعت سیل را کنترل کند و مانع از صدمات و تخریب زمین های زراعی شود.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان افزود: آبخیزداری می تواند بعنوان یک مخزن آب تا ۶۰۰ هزار متر مکعب آب را ذخیره کند و به مدت حداقل دوهفته آب زراعی کشاورزان روستای پایاب را تأمین کند.
مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری نتوانسته اثربخشی و کارآمدی لازم را داشته باشد
اردوان قربانی، استاد دانشگاه محقق اردبیلی در گفتگو با ایسنا در رابطه با اثربخشی و کارآمدی آبخیزداری گفت: در چهار تا پنج دهه گذشته مدیریت منابع طبیعی، محیط زیست و آبخیزداری و آب نتوانسته است اثربخشی و کارآمدی لازمه را داشته باشد و در وضعیت فعلی مدیریت حوزه‌های آبخیز شاهد درجه‌ای از مسائل بدخیمی می باشد.
وی افزود: با توجه به قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک، بارندگی کم و حدود ۲۴۰ میلیمتر در مقایسه با متوسط جهانی، تغییر اقلیم، خشکسالی‌های متوالی، کاهش بارندگی و رواناب حاصله ۱۰ تا ۱۵ درصدی در دو دهه گذشته، بارندگی‌هایی با شدت بالا و مدت کوتاه، تغییر الگوی بارشی، تبخیر و تعرق واقعی و پتانسیل بالا، کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی، کسری مخازن، کاهش حجم مخازن سدها با کسری بیش از ۵ میلیارد مترمکعب و تبدیل و تخریب‌های صورت گرفته، کاهش نفوذپذیری حرکت رواناب و تولید سیلاب اجتناب‌ناپذیر شده است.
قربانی ادامه داد: افزایش قابل توجه جمعیت، افزایش روند بهره‌برداری بسیار شدید از منابع آب، راندمان کم آبیاری، سیاست‌گذاری‌های آب‌بر، کشاورزی و سیستم آبیاری سنتی، عدم توجه به پیچیدگی مسئله آب، مدیریت ناسازگار بهره‌برداری و حکم‌روایی منابع آب باعث شده است از لحاظ آب ایران یک کشور با شرایط بسیار حساس به‌حساب آید.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: مسئله آب و بحران اجتماعی- اقتصادی ناشی از کمبود و تنش آب در روند حاضر اجتناب‌ناپذیر شده و بیش‌تر نیز خواهد شد و وضعیت منابع طبیعی، محیط زیست و حوزه‌های آبخیز بر اساس شواهد و شاخص‌های مربوط به خدمات اکوسیستمی بسته به مناطق مختلف کشور دچار آسیب، تخریب و زوال سیستمی شده است.
قربانی با بیان اینکه تخریب ناشی از عواملی مانند تغییر اقلیم، تغییر کاربری و تبدیل اراضی، استفاده‌های غیر اصولی در سطح کاربری‌های مختلف تحت تاثیر فعالیت‌های انسانی و حکم‌روایی غیرهمسو با اصول و مبانی این منابع بوده است، تصریح کرد: به منظور حکم روایی اصولی، رویکرد مناسب و اثربخشی مدیریت آبخیزداری و منابع طبیعی، بنا بر استانداردهای جهانی، همانند اصول احیاء سرزمین ضرورت دارد ابتدا خنثی‌سازی عوامل تهدید و تخریب مورد توجه قرار گیرد، چراکه هرگونه عملیات اصلاحی و احیایی مجدداً تحت تاثیر عوامل تهدیدی و تخریبی قرار گرفته و تمامی اقدامات و عملیات اصلاحی و احیائی انجام شده بی‌نتیجه خواهد بود.
قربانی اضافه کرد: فرایند احیاء بر اساس استانداردهای جهانی شامل چند مرحله درگیرکردن و همراه کردن ذینفعان یا گروداران منابع طبیعی و سایر فعالیت‌ها درعرصه‌های آبخیز، منابع طبیعی و محیط زیست می باشد.
استاد دانشگاه محقق اردبیلی با تاکید بر اینکه چنانچه اصلاح نگاه و عملکرد در ادامه نداشته باشیم، شاهد وضعیت بحرانی‌تری در مسایل اقلیمی، آب، خاک، تولیدات، مهاجرت منفی و در کل کاهش زیست‌پذیری نقاط مختلف کشور از جمله استان اردبیل و وضعیت نامطلوب اقتصادی و اجتماعی و در کل سیستم ویرانه‌ای را به نسل‌های بعدی کشور تحویل خواهیم داد.
