یازاکو؛ محمد فرج پور باسمنجی – کفش یا پاپوش،پای افزار یا باشماق با ضرورت‌های اقلیمی و فرهنگی،مردمان ایران در طول تاریخ مطابقت داشته است.در گذشته کفش،بیشتر برای انسان،حکم نیاز و حفظ از گرد و غبار و سرما را داشت ولی در این عصر با زیبایی و مد آمیخته شده است.
نگاهی به تاریخ کفش نشان می دهد که ماد های کوچک و بزرگ در آذربایجان و هگمتانه یا همدان کنونی از پوست حیوانات کفش می ساختند و از طریق بندهایی از شلوار ضخیم که مختص مردمان کوهستان و سرما بود محکم به پا می بستند.
در دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان که تبریز پایتخت آنها بود و بازار تبریز که قدمت،بیش از هزار سال دارد.تولید کفش از پوست حیوانات مرسوم بوده است.کفشی که در موزه استاد شهریار شهرداری تبریز است .قدمت ۴۵۰۰ ساله دارد و از منطقه دامنه های شمالی سهند از لیقوان و بیرق پیدا شده که در معرض تماشای عموم است.
برخی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که اتاق تجار تبریز در سال ۱۲۴۰ ه.ش تشکیل شده است و در برخی اسناد پای تجار تولید کننده و صنعتگران دست دوز کفش،تبریز در این اسناد دیده می شود.
مجموعه بازار تاریخی تبریز که بعنوان بزرگترین سازه آجری تجاری به هم پیوسته دنیا به ثبت یونسکو رسیده است در ورودی های باغمیشه قاپوسی،و ورودی شرقی از خیابان دارایی راسته های کفاشان است و این نشان می دهد که صنعتگران و کفاشان برای سهولت دسترسی مردم به این نیاز مبرم مردم برای خرید کفش مورد نیاز خود،بهترین نقطه های این مجموعه تاریخی را انتخاب کرده اند.
تبریز و بازار پررونق آن از روزی که شکل گرفته ،تولید و عرضه کفش،در آن بوده و در دوره صفویه و قاجار تولید و عرضه انواع کفش مجلسی،کشاورزی، و صنعتی در آن مستقر بوده اند.اولین کارگاه‌های بزرگ تولید کفش ایران از حدود ۱۰۰ سال پیش یعنی اوایل دوره پهلوی در اسناد تاریخی در بازار تبریز گزارش شده است.
در موزه ارمنستان، کفشی با قدمت،۵ هزار سال پیش،خود نمایی می کند که در آذربایجان،دوخته شده است.دست اندرکاران عرضه تولید و فروش کفش از سال ۱۳۹۴ در تبریز برای معرفی بیشتر کفش،تبریز با همکاری میراث فرهنگی،شهرداری و اتحادیه کفاشان موزه کفش تبریز را راه انداختند.که انواع کفش های گذشته و حال تولید صنعتگران تبریزی در آن به نمایش،عموم گذاشته شده است.
هم اکنون تولید و عرضه کفش با رواج پدیده های ماشینی و طراحی بامد روز و نیاز و سلیقه و ذائقه مشتریان در سنین مختلف در تبریز عرضه می شود و انواع شکل و شمایل و تنوع کفش بویژه کفش زنانه به بیش‌از ۳۰۰ نوع می رسد که مثل نقشه های بی بدیع فرش تبریز، از سوی هنرمندان با ذوق و الهام از قریحه صنعتگران کفش تبریز طراحی و تولید شده که متاسفانه در بازار سایر شهرهای کشور از انواع کفش تبریز کپی برداریها و در اصطلاح امروزی مهندسی معکوس ،زیادی شده است.
تبریز،تهران،مشهد،قم،،اصفهان، در تولید و عرضه سنتی،و،ماشینی کفش در ایران،پیشتاز اند.ولی به اعتراف همگان کفش تبریز کیفی تر و مرغوبتر از دیگران است.برندی مطمین،آمیخته با هنر و ذوق هنرمندان کفشدوز و کفش ساز سنتی و مدرن،وبی اغراق کفش تبریز،بزرگترین برند کفش ایران،وبرند افتخار بازاریان تبریز است.هرکس که از شهر و روستا ویا بصورت گردشگر به تبریز پا می گذارد سراغ کفش تبریز را می گیرد و با افتخار بعنوان سوغات آنرا خریداری و با خود،می‌برد.
نام تبریز با درصنعت قدیمی فرش و کفش پیوند ناگسستنی دارد.
در ادوار گذشته اکثریت تولیدات فرش و کفش کشور بیشتر به صورت صنعتی در تبریز تولید و به داخل و خارج کشور عرضه می‌شد. متاسفانه با صنعتی شدن فرش و کفش ما نتوانستیم از ارزش و اهمیت برند قابل وثوق خود در این دو محصول، پاسداران خوبی باشیم و از غافله صنعتی شدن عقب ماندیم و دوره افول ما در کفش و فرش آغاز شد و به سیر قهقرایی رسید.
بررسی تولید کفش تبریز با کشوری همچون ویتنام نشان می‌دهد که قدمت تولید کفش در تبریز به قرنها پیش می‌رسد. بعد از جنگ آمریکا و ویتنام، تولید کفش صنعتی در استان (دونگ نای) آغاز شد. هم اکنون فقط در این شهر با چهل هزار کارگر آموزش دیده، نزدیک به ۲۰۰ میلیون دلار کفش تولید و با استاندارد های جهانی به کشورهای هدف صادر می‌شود اما وضعیت صادرات کفش ایران روز به روز به افول میرود.
در حالی که ما دارای یک بازار مصرف کفش ۷۵۰ میلیون نفری در اطراف خود هستیم به طور مثال روسیه بیش از ۳ میلیارد دلار واردات کفش دارد در برخی از سال ها، صادرات کفش ما به روسیه که رابطه حسنه اقتصادی و سیاسی دور از تحریم ها داریم، متاسفانه به ۱درصد هم نمی‌رسد. این در حالی است که ما می‌توانیم با افزایش وزن صادراتی و بازار شناسی، بخش مهمی از نیاز های کشور وسیع شمالی خود را تامین نماییم.
هیات مدیره جامعه صنعت کفش ایران اخیرا در نشست اتاق بازرگانی تهران اعلام کردند که بیش از ۱درصد کفش جهان در حدود ۲۲۷ میلیون جفت در ایران تولید می‌شود و هم اکنون در جهان بیش از ۱۲ میلیارد جفت نیاز مردم برآورده می‌شود و ایران جایگاه دوازدهم تولید کفش جهان را داشته ولی متاسفانه سهم ایران در این بازار کفش صادراتی جهان به نیم درصد هم نمی‌رسد.
طبق اعلام اتاق تهران در ایران اشتغال زایی مستقیم و غیرمستقیم و مرتبط با زنجیره ارزش تولید و توزیع چرم طبیعی و مصنوعی، انواع کیف و کفش و صنایع وابسته معادل نیم میلیون نفر است و تحقیقات جهانی نشان می‌دهد در میان ۷۱ رسته کاری، صنعت کیف و کفش چرم رتبه چهارم ظرفیت اشتغال زایی را دارد.
طبق اعلام دبیرخانه جامعه صنعت کفش ایران هم اکنون تولید ۲۲۷ میلیون جفت کفش کشور تولید می شود و تحقیقات کارشناسی نشان می دهد راه رونق و صادرات صنعت کفش ایران بازاریابی و صادرات، و ایجاد محصولات رقابتی و ایجاد شهرک های تخصصی و تولیدی ،تشویق مردم به استفاده از تولیدات داخلی، سرمایه گذاری های مشترک خارجی و حمایت های دولتی و کاستن از فشارهای مالیاتی و بیمه ای است.
همانطور که در گزارش مستند اتاق بازرگانی تهران و هیات مدیره جامعه صنعت کفش ایران تاکید شده، توسعه خوشه های صنعتی و ایجاد شهرک های اختصاصی تولید و صادرات کفش با استقرار مراکز طراحی و تامین و آموزش نیروی انسانی متخصص و برند سازی مورد توجه است و در این راستا باید در پایتخت کفش چرمی ایران یعنی تبریز، حداقل چند شهرک تخصصی و خوشه صنعتی کفش و لوازم جنبی از سوی کارآفرینان تاسیس و فعال شوند در حالی که تا کنون یک شهرک تخصصی به نام چالش صنعت سالاری در جاده باسمنج شکل گرفته است.
البته در دور دوم سفر هیات دولت به آذربایجان شرقی ضرورت ایجاد یک شهرک تخصصی کفش مطابق الگوهای جهانی و طبق سند آمایش سرزمین و طرح تحولی دولت و تاکید بر سرمایه گذاری در زیر ساخت ها،با استفاده از منابع داخلی و تسهیلات بانکی و صندوق توسعه ملی در تبریز ایجاد شهرک سرمایه خارجی کفش برای اولین بار در ایران در تبریز تصویب شدکه این تفاهم نامه به امضای استاندار،ورسای سازمان های صمت،جهاد کشاورزی،و سرمایه گذار حقیقی رسید که علیرغم اخذ مجوزهای قانونی از شرکت شهرک های صنعتی و امور اراضی و علی رغم شناسایی ۵۰ هکتار از اراضی ملی موسوم به قزلجه میدان،و اتمام استعلام های اداری و دولتی هنوز در تخصیص نهایی زمین ، مدیر جدید غیر بومی مسکن و شهرسازی کارشکنی می کند این در حالی است که ۳ بار نامه رسمی استانداری آذربایجان شرقی را بی جواب و ترتیب اثر نمی دهد.مشکلات فرار سرمایه گذاران از آذربایجان شرقی چنین دلایلی دارد و در تاریخ صنعت آذربایجان در مقوله موانع سرمایه گذاری و فرار سرمایه های بومی به داخل و خرج بی شک این نقصان ثبت خواهد شد.
لذا انتظار میرود استاندار سخت کوش و پیگیر جدید آذربایجان شرقی که به دنبال ایجاد زمینه های توسعه همه جانبه آذربایجان شرقی و ارتقا جایگاه اقتصادی، تجاری و تولیدی آن بوده، ضمن دستور به ایجاد یک کمیته تخصصی در حوزه کفش در استانداری و تشکیل جلسه اضطراری و ویژه با بررسی کارشناسی و موشکافانه چنین معضلاتی و سایر مشکلات عدیده در این حوزه راه را برای حضور کارآفرینان در صنعتی کردن کفش تبریز و رساندن به جایگاه اصلی فراهم نمایند.
یادآوری می‌شود تخقیقات میدانی نویسنده این سطور نشان می‌دهد که خوشه کفش تبریز با ۲۳۵۰ واحد تولیدی و بیش از ۵۰۰ واحد خانگی بزرگترین تولیدکننده خوشه کفش ایران است طوری که خوشه سنتی کفش تبریز با تولید نزدیک به ۴۰ میلیون جفت کفش و تامین بیش از ۸۰ درصد مصرف کفش چرمی کشور با ۴۰ هزار عضو پتانسیل بالقوه‌ای است که در طول قرن ها در شهر کفش و چرم و فرش ایران یعنی تبریز شکل گرفته و نیازمند توجه ملی و استانی و همچنین تشکیل یک کمیته عارضه یاب با حضور دستگاه هایی چون استانداری،اتاق بازرگانی تبریز، سازمان صمت، مجمع نمایندگان، بانک ها، مرکز خدمات سرمایه گذاری ، اقتصادودارایی و همچنین اتحادیه های صنفی و تولیدی در حوزه کفش می‌باشد.
در آخر باید طبق اسناد برای افکار عمومی و جامعه تولید و صنعت آذربایجان اعلام شود که متاسفانه بدلیل نبود برنامه ریزیها و نداشتن نقشه راه و مشکلات عدیده در تولید و صادرات کفش،طبق اعلام رسمی اتاق ایران ،در سال‌جاری میزان صادرات کفش کشور که بیشتر از مناطق مرزی و همسایگی صورت گرفته به ۱۱۰ میلیون دلار بالغ می شود.که سهم صادرات کفش قم حدود ۶۵
درصد،و و سایر شهر ها ۳۳ درصد و سهم شهر کفش و پایتخت چرم ایران ،تبریز تنها ۲درصد است .که واویلاست و نشان از افول و نیاز به عارضه یابی فوری و کارشناسی و تلاش مجدانه دست اندرکاران دولتی و بخش خصوصی دارد.
