به گزارش یازاکو، قلعه تاریخی «پشتاب»، در زبان محلی پِشتو، از مخوف ترین و مرموزترین قلعه های تاریخی آذربایجان شرقی است که در فاصله ۱۰ کیلومتر مانده به شهر هوراند در منتهی‌الیه شرقی جنگل های ارسباران واقع شده و دسترسی همگانی به آن تا به امروز، به دلیل دشواری راه و فرسایش پله های دسترسی به آن در طول تاریخ، ناممکن بوده است.
این در حالی است که این قلعه تاریخی رازهای ناگفته زیادی در دل خود دارد و در صورت ممکن شدن دسترسی عموم مردم به آن می تواند روایتگر بخشی از تاریخ غنی سرزمین مان در مقاطع تاریخی مختلف باشد.
هر چند گفته می شود قدمت قلعه پشتاب به دوره ساسانیان و اشکانیان می رسد، اما بدون شک اهمیت اصلی آن به جنبش خرم دینان و جنگ های ۲۰ ساله بابک خرم دین با اعراب باز می گردد؛ دوره ای پرفراز و نشیب از تاریخ ایران عزیز که قضاوت درباره آن عموما دچار نوعی افراط و تفریط است و باز شدن دسترسی«پشتاب» به روی عموم مردم شاید بتواند روایت درست و واقع بینانه ای از آن مقطع زمانی را فراگیر کند.
اما قلعه پشتاب فارغ از اهمیت تاریخی و سوق الجیشی آن در تاریخ خطه آذربایجان و ایران، از منظر گردشگری نیز اهمیت دوچندانی دارد؛ مخصوصا در روزگاری که طبیعت گردی آن هم در مناطق بکر و دست نخورده، علاقه مندان فراوانی در اقصی نقاط مام میهن دارد و انتشار خبر آغاز ایمن سازی مسیر دسترسی به این قلعه تاریخی می تواند فتح بابی در این حوزه باشد؛ آن هم برای شهرستان دورافتاده و کم برخورداری چون هوراند که رونق گردشگری در آن می تواند گره کور بسیاری از اقتصاد و معیشت ضعیف مردم آن باز کند.
ایمن سازی، دسترسی قلعه پشتاب به گردشگران داخلی و خارجی را میسر می کند
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی از آغاز عملیات ایمن‌سازی، مرمت و ایجاد مسیر دسترسی در قلعه تاریخی پشتاب شهرستان هوراند خبر داد و این اقدام را گامی مهم در مسیر حفاظت و بهره‌برداری گردشگری از این اثر ارزشمند دانست.
احمد حمزه‌زاده اظهار کرد: این طرح با هدف تسهیل دسترسی به این بنای ارزشمند اجرا می شود.
وی اظهار کرد: قلعه پشتاب یکی از آثار شاخص شمال‌شرق آذربایجان شرقی است که در دل صخره‌های طبیعی و بر فراز ارتفاعات سنگی شهرستان هوراند بنا شده و جلوه‌ای از هوش و توان مهندسی مردمان گذشته را به نمایش می‌گذارد.
وی افزود: بر اساس شواهد تاریخی، قدمت این دژ کهن به دوران ساسانیان یا اوایل اسلام بازمی‌گردد و در دوره‌های مختلف به‌عنوان پناهگاه نظامی و استراتژیک مورد استفاده قرار گرفته است. معماری منحصربه‌فرد قلعه شامل اتاق‌ها و دالان‌های صخره‌ای است که در دل کوه تراشیده شده‌اند.
حمزه زاده اعلام کرد: با تکمیل عملیات مرمت، ایمن‌سازی و آماده‌سازی زیرساخت‌های گردشگری، مجموعه تاریخی قلعه پشتاب به‌زودی آماده استقبال از گردشگران داخلی و خارجی خواهد شد.
ایمن سازی مسیر دسترسی به قلعه پشتاب مطالبه عمومی بود
بهنام محمدی، فعال رسانه ای و فرهنگی شهرستان هوراند نیز به ایرنا گفت: در سال های گذشته دسترسی به قلعه پشتاب به دلیل راه فنی آن ناممکن و گاهی همراه با حادثه بوده است به گونه ای که همین چند سال قبل یک دختر خانم در مسیر صعود به قلعه به پایین سقوط کرد و جان خود را از دست داد.
وی افزود: این قلعه در بالادست روستایی به همین نام واقع شده و از بالای آن، رودخانه قره سو و جنگل های ارسباران و قله سبلانقابل مشاهده بوده و منظره بکر و وسیعی را در اختیار علاقه مندان به گردشگری قرار می دهد.
وی اضافه کرد: گذشت زمان و تغییرات آب و هوایی ۲۵۰ پله سنگی تراش خورده در مسیر دسترسی به قلعه را دچار فرسایش کرده، اما خوشبختانه سه باب آب انبار احداث شده در بالای قلعه که آب آن از بارش باران و برف تامین می شد، همچنان سالم و دست نخورده باقی مانده است.
وی معتقد است که با توجه به بن بست نسبی شهرستان هوراند و اقتصاد ضعیف منطقه، ایمن سازی دسترسی به قلعه با نگاه کمک به تقویت گردشگری طبیعی حایز اهمیت است.
محمدی ادامه داد: خوشبختانه راه دسترسی به روستای پشتاب نیز در حال بهسازی است که همین امر می تواند زمان و هزینه های دسترسی به قلعه تاریخی پشتاب را برای علاقه مندان به گردشگری تاریخی و طبیعی در شهرستان هوراند به میزان چشمگیری کاهش دهد؛ نصب تابلوهای گردشگری راهنما در مسیر توسط اداره میراث فرهنگی شهرستان نیز اقدام ارزنده ای است.
قلعه پشتاب، نماد تاریخی و فرهنگی شهرستان هوراند است
فریبرز کرمی، رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هوراند نیز در گفت و گو با ایرنا تاکید می کند که قلعه پشتاب، نماد تاریخی و گردشگری شهرستان هوراند بوده و رازهای تاریخی فراوانی را در دل خود جای داده است.
کرمی با بیان اینکه ایمن سازی راه دسترسی به قلعه پشتاب در فاز اول قرار دارد، توضیح داد: این قلعه تاریخی هم طبیعت زیبایی دارد و هم شاخص ترین اثر تاریخی هوراند است که مورد استقبال تورهای گردشگری درون استانی و بیرون استانی می باشد.
وی اضافه کرد: پیش از این مسیر دسترسی به قلعه بسیار دشوار و تنها برای افراد حرفه ای ممکن و گلایه مردم و گردشگران زیاد بود؛ پنج شش سال پیش هم یک نمازخانه و هشت باب سرویس بهداشتی، چهار باب برای بانوان و همین تعداد برای آقایان در پای قلعه توسط اداره میراث فرهنگی احداث شده است.
هزینه کرد ۱۰ میلیارد ریالی برای اجرای طرح ایمن سازی دسترسی به قلعه
مهدی ذاکر، مدیر دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی نیز به ایرنا گفت: هدف ایمن سازی دسترسی به قلعه پشتاب، تسهیل صعود به قلعه و جلوگیری از هر گونه اتفاق ناخوشایند احتمالی برای گردشگران و علاقه مندان این اثر تاریخی است.
وی افزود: عملیات ایمن سازی در ۲ فاز و با هزینه ۱۰ میلیارد ریالی انجام می شود؛ در فاز نخست ۱۵۰ متر سنگفرش در کف و نصب سیم بکسر، مهار و پله و نردبان در مناطق صعب العبور قلعه انجام شده است و در فاز دوم تنها ۵۰۰ متر سنگفرش دیگر در مسیر دسترسی به این مکان تاریخی دیدنی انجام می شود.
وی با بیان اینکه مدت زمان اجرای طرح ایمن سازی سه ماه است، توضیح داد: البته اقدامات انجام شده در راستای ایمن سازی مسیر دسترسی به قلعه به تایید کارشناسان هیات کوهنوردی استان نیز خواهد رسید.
ذاکر ابراز امیدواری کرد که اجرای این طرح در کمک به رونق گردشگری تاریخی و طبیعی در قلعه زیبای پشتاب و شهرستان هوراند موثر باشد.
همه آنچه باید درباره قلعه پشتاب بدانیم
قلعه پشتاب (پشتو، پیشتو، پشتاب و پیشتاب)، یکی از دژهای کهن ایران زمین در بخش هوراند از توابع شهرستان اهر در استان آذربایجان شرقی است؛ روستای پشتاب که قلعه به نام آن شناخته می شود، در ۱۲ کیلومتری غرب هوراند و ۵۰ کیلومتری اهر و قلعه پشتاب در یک کیلومتری شمال غربی آن واقع شده و آثاری از تمدن های اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی در آن یافت شده است.
آثار به دست آمده از درون قلعه که سفال های بدون نقش و نگار قدیمی است، نشان می دهد که این قلعه در اوایل ورود اسلام بر منطقه ارسباران ساخته شده است؛ قلعه پشتاب بر روی بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان به نام «هشته سر»ˈ (هشت سر) به ارتفاع سه هزار متر بنا شده و حصارهای آن بسیار مرتفع و صخره ای بوده و دور تا دورش را پرتگاه های عمیق احاطه کرده است.
تنها راه ورودی به قلعه، معبری است از سمت شمال با ۲۲۰ پله سنگی و در سه سمت دیگر آن پرتگاههای مخوفی دیده می‌شود که قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته است؛ به طور کلی دژهای منطقه ارسباران به یکدیگر مشرف می باشند و احتمالاً در دوره بابک خرمدین که به احتمال قوی در تصرف آنها بوده است، به واسطه علایم آتش‌های شبانه با همدیگر ارتباط پیدا می‌کردند.
در ساخت دیوارهای قلعه پشتاب از سنگ های لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و تعدادی آجر استفاده شده است؛ این قلعه دارای آب انبارهای متعددی است که بیشتر آنها در سمت شمال و درون صخره‌ها کنده کاری شده است.
این قلعه در زمان کاربری از امنیت بالایی برخوردار بوده، چون به غیر از پلکان، صعود از دیگر نقاط قلعه امکان‌پذیر نیست؛ موقعیت ممتاز جغرافیایی و آثار معماری باقی مانده در آن، نشان از اهمیت در دوران کاربری خود دارد.
در مورد سفالینه های یافت شده در قلعه پشتاب می توان گفت، پراکندگی سفالینه‌های هزاره اول قبل از میلاد در این قلعه کمتر از آثار دوران اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی است؛ سفالینه‌های اشکانی و ساسانی این قلعه عمدتا دارای خمیره نخودی و قرمز و تزییناتی با کنده‌کاری هندسی است و سفالینه‌های قرون میانه اسلامی در دو نوع ساده و لعابدار با خمیرمایه مواد کانی است.
قلعه پشتاب از شمال به ارتفاعات محلی «ˈیغیلی داغلار»ˈ می رسد و روستاهایˈ «چین ناب»ˈ و «ˈکوجان» ˈدر جنوب و غرب آن قرار گرفته اند. این قلعه در آذرماه سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
برای ورود به این قلعه سحرانگیز و سراسر سنگی راهی باریک با پرتگاههای خطرناک وجود دارد که برای گردشگران هیجان وصف ناپذیر به همراه دارد.